CEMİYETLER
I.AZINLIKLARIN KURDUĞU CEMİYETLER
a).Rumların Kurduğu Cemiyetler:
Bu cemiyetlerin denetleme ve desteklenme merkezi Fener Rum Patrikhanesidir.
-Etnik-i Eterya
Yunan bağımsızlığını sağlamak için 1914’te kurulmuş, 1829 Edirne Antlaşması ile hedefine ulaşmıştır. Pontus Rum cemiyetini desteklemiştir.
-Mavri Mira
Batı Anadolu ve Trakyayı Yunanistan’a bağlamak, Yunan Megalo ideslini gerçekleştirmek hatta Bizansı yeniden canlandırmak peşindedir.
-Pontus Rum
Pontus Devletini tekrar kurmak amacındadır. Azınlık isyanları içinde en uzun sürenidir. 1923’e kadar sürmüştür. Arkalarında Mavri Mira cemiyeti vardı. Samsun ve Trabzon çevresinde isyan çıkardılar.
-Diğer Rum Cemiyetleri
Rum Göçmen, Kordos, İzcilik, Yunan Kızılhacı, Yeni Hayat Rum Kolejleri
b).Ermenilerin Kurduğu Cemiyetler:
Amaç; Doğu Anadolu ve Çukurovada Ermeni devleti kurmaktır.
-Hınçak Taşnak, Sütyan, Ermeni İntikam Alayı, Ermeni Rum Ortak Komitesi (Zeval), Hoyban, Armenakan
c).Yahudilerin Kurduğu Cemiyetler:
Yahudilerin nüfus potansiyeli olmadığı için bağımsızlık amaçları yoktur. Ticari imtiyaz peşindedirler.
-Alyans, İsrailit, Makabi
Bu cemiyetlerin ortak özellikleri: Bulundukları yerlerde isyanlar çıkarmak, Mondrosun 7. Maddesine göre işgallere haklılık kazandırmaktır. Mondros resmi dayanaklarıdır. Wilson ilkesine göre hareket ettiler.
II.MİLLİ VARLIĞA ZARARLI CEMİYETLER:
-Hürriyet ve İtilaf Fırkası 1911
İttihat ve Terakki düşmanlığı ile kuruldu. Saltanat ve Hilafeti savundular. TBMM isyanlılarında önder rol oynadılar.
-Sulh ve Selameti Osmaniye Fırkası 1913
İttihat ve Terakki düşmanlığı ile kuruldu. Meşrutiyet ve demokrasiyi savundular. Padişah ve hilafetçidirler.
-Teali İslam Cemiyeti 1919
Medrese öğrencileri ve din adamları tarafından kuruldu. Konya yöresinde etkili oldu. Çareyi dinde görmüş, padişah ve hilafete bağlı olmuşlar, TBMM’ye karşı çıkarılan isyanlarda rol oynamışlardır.
-İngiliz Muhipleri Cemiyeti.
İngiliz mandasını savundular. Yöneticilerinde üye olması nedeniyle daha fazla yaptırıma sahip idiler.
-Wilsoncular Cemiyeti
ABD mandasını savundular. Milli mücadele ile bağımsız olunamayacağı görüşündedirler. Yazar (Halide Edip Adıvar, Halide Nusret Zorlutuna..) ve aydın halk tarafından kurulmuştur. Kuva-i Milliyenin irtifa kazandığı dönemlerde Kuva-İ Milliyeyi desteklediler.
-Kürt Teali Cemiyeti
Ayrılıkçıdırlar. ABD mandasında Kürdistan kurulmasını hedeflediler. İşgalcilerle işbirliği yaptılar. İngilizler, bu cemiyeti Musul Sorununda kullandılar. Şeyh Said İsyanında etkili oldular.
Bu cemiyetlerin ortak özellikleri:
-Kürt Teali dışında padişah ve hilafetçidirler.
-Anadolu harekatı ve Kuva-i Milliyeye karşıdırlar.
-Bağımsızlıktan yana olmayıp manda istemektedirler.
III.MİLLİ CEMİYETLER:
Doğu Anadolu (Şark Vilayetleri) Müdafa-I Hukuk Cemiyeti:
Doğu Anadolu’da Ermenilere karşı kuruldu. Silahlı mücadeleyi desteklediler.
-General Harwood raporu ile Doğu Anadoluda Türklerin çoğunlukta olduğu kanıtlandı.
-Erzurum Kongresini düzenleyerek Mustafa Kemal’i çağırmışlardır.
-Merkez İstanbul idi. Erzurum’da şubesi vardı.
İzmir Müdafa-ı Hukuk Cemiyeti
İzmir’in işgal tehlikesine ve Mavri Mira cemiyetine karşı kuruldu.
İzmir’in işgalinin bir gün öncesinde kurulan Reddi İlhak Cemiyeti ile birlikte hareket etti.
İzmir’in işgaline karşı propagandalar yapmış ilk silahlı direnişi gerçekleştirmiştir. (Hasan Tahsin bu cemiyete üyedir)
-Balıkesir ve Alaşehir Kongrelerini düzenlemiş, Kuva-i Milliye direnişinin başlamasında etkili olmuştur.
Trakya Paşaeli Cemiyeti 1918
Bölgedeki Mavri Mira cemiyetine karşı Edirne’de kuruldu.
-Osmanlı devletinin parçalanması halinde Batı Trakya ile birleşerek bağımsız olmayı düşünmüşlerdir. Son çare olarak İngiliz ve Fransız mandasını düşünmüşlerdir.
-Rum çetelerine karşı silahlı direnişi savunmuşlar ve kurtuluş mücadelesini savunmuşlardır.
Trabzon Muhafaza-I Hukuk Cemiyeti
Bölgedeki Pontus Rum faaliyetlerine karşı kurulmuştur. Karadeniz kıyılarında kurulmak istenen Rum devletine engel olmak istemişlerdir.
-Erzurum Kongresinin düzenlenmesine yardımcı oldular.
Trabzon Adem-i Merkeziyet Cemiyeti
Kuruluşunda padişah yanlısı ve milli mücadeleye karşı iken sonra Pontuscu Rumların faaliyetleri sebebiyle İstanbul Hükümetinden ümidi keserek milli mücadeleyi desteklemişlerdir.
Kilikyalılar Cemiyeti 1918
Çukurovada Ermeni faaliyetlerine karşı kuruldu. Merkezi İstanbuldur.
Milli Kongre Cemiyeti 1919
Propaganda amacıyla kuruldu. Kuva-i Milliye sözünü kullanan ilk cemiyettir.
-Yayınladıkları dergi ve kitaplarla milli mücadelenin haklılığını dünyaya duyurmaya çalıştılar.
-İstanbulun işgalinden sonra faaliyetlerine son verdiler.
-En son kurulan cemiyettir.
|
