I.TBMM’NİN AÇILIŞI (23 NİSAN 1920)
İstanbul’un işgali, Meclis-i Mebusan’ın dağıtılması Anadolu harekâtında halkı temsil etme ve TBMM’yi açma imkânı vermiştir.
-Samsun’a çıkışla başlayan fiili mücadele Meclisin açılması ile devletleşmiştir.
İlk Kararlar:
1.Hükümet kurulmalıdır. Geçici bir hükümet başkanı veya padişah vekili atamak doğru değildir.
2.TBMM’nin üstünde hiçbir kuvvet yoktur.
3.TBMM; yasama, yürütme ve yargı yetkisine sahiptir.
4.Meclisten seçilecek bir kurul hükümet işlerine bakar, meclis başkanı kurulunda başkanıdır.
5.Padişah baskıdan kurtulursa meclisin düzenleyeceği esaslar içinde yerini alır.
Yorumlar:
1.Meclisin sürekliliği ve padişahtan bağımsızlığı amaçlanmıştır.
2.Osmanlı Hükümeti yok sayılmıştır.
3.Alınan kararların çabuk uygulanması için güçler birliği ilkesi kabul edilmiştir.
4.Meclis Hükümeti sistemi başlamıştır.
5.Halkın tepkisinden çekinilmiştir. Padişahın geleceğine meclisin karar vermesi meclisin üstünlüğünü gösterir.
Özellikleri:
-TBMM ilk kararları ile kendi kuruluşunu düzenledi.
-Yeni meclis kurucu sıfatla açıklanmak istenmiş ama karşı çıkmalar yüzünden olağanüstü yetkilerle donatılmış meclis olarak açılmıştır.
-TBMM; Osmanlı meclisinden gelen ve yeni seçilen vekillerden oluşmuştur.
-Meclis Başkanı ve Hükümet Başkanı M.Kemal’dir.
-Millidir. Farklı din tartışmaları yoktur.
-Milli iradeye dayalı ilk meclistir. Demokratiktir.
-İhtilalcıdır.
-Meclisin açılması ile ulusal iradeye dayalı devlet doğmuştur. Meclis-i Mebusan’ın devamı değildir.
-Anayasası olmayan bir meclistir. (20 Ocak 1921’e kadar)
-TBMM iç politikada HALKÇILIK; dış politikada Bağımsızlığı hedeflemiştir.
-Meclisin açılması ile Temsil Heyetinin görevine son verilmiştir.
Temsil Heyeti : (7 Ağustos 1919-23 Nisan 1920)
Kurulma fikri Amasya Genelgesinde ortaya çıkan Heyet-i Temsiliye Erzurum Kongresi ile 9 kişilik olarak oluşturuldu, Sivas Kongresinde ; Tüm yurdu temsil eder hale geldi, üye sayısı 16’ya çıkarıldı, yetkileri arttırıldı ve ilk defa hükümet gibi hareket etmeye başladı. Temsil Heyeti İstanbul hükümetince ilk defa Amasya Protokolünde tanındı. Yaklaşık olarak 10 ay görev yapan Temsil Heyetinin görevine TBMM’nin açılması ile son verildi.
-TBMM’nin açılması ile Meclis Başkanı Mustafa Kemal oldu.
-Devletin rejim meselesi sonraya bırakıldı. Nedenleri:
1-İşgallere son verme hedefi
2-Kurtuluş savaşını kazanma hedefi
3-Tam bağımsızlığı sağlama hedefi
-TBMM’nin açılması ile İcra Vekilleri Heyeti de oluşturuldu.
-TBMM’nin yaptığı tek inkılap Saltanatın kaldırılmasıdır.
İstanbul Hükümetinin Tepkileri:
-Şeyhülislam Dürrizade Efendi TBMM aleyhine fetva verdi.
-Mustafa Kemal ve arkadaşları Divan-ı Harp kararları ile idama mahkûm edildi.
-TBMM’nin açılışı ile
* İstanbul Hükümeti
* İtilaf Devletleri
* Azınlık Cemiyetleri
* Milli Varlığa Zararlı Cemiyetler
TBMM aleyhine propaganda yapmaya başladılar.
I.TBMM’nin Tedbirleri:
-Şeyhülislam fetvasına karşılık Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi il yaklaşık 153 müftü karşı fetva verdiler.
-Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarıldı. (29 Nisan 1920)
Kanunun çıkartılma Nedenleri:
*İsyanları önlemek
*Asker kaçaklarına engel olmak
*Otoriteyi sağlamak
-Hıyanet-i Vataniye kanununu uygulamak için İstiklal Mahkemeleri kuruldu. ( 18 Eylül 1920) Bu mahkemelerin kurulması TBMM’nin yargı yetkisini kullandığının göstergesidir.
I.TBMM’nin İlk İcraatları:
-M.Kemal ulusal güçleri birleştirmek için öncelikle yeni bir meclis açmıştır.
-I. TBMM ordunun başına yeniden M.Kemal’in geçmesine karar verdi.
-TBMM’nin ilk elçisi atandı.
Ali Fuat CEBESOY ilk elçi olarak Moskova’ya gönderildi.
-TBMM’nin aldığı 1 Nolu Kanun: tarımdan gelir elde etme amacıyla çıkarılan Ağnam Resmi Kanunu (Hayvan Baş Vergisi)’dur.
I.TBMM’de Gruplar:
I.Grup:
Mustafa Kemal meclis çalışmalarını yürütebilmek için Müdafaa-ı Hukuk grubunu kurdu.
-Bu grubun temeli Sivas Kongresinde cemiyetlerin birleştirilmesi ile atıldı.
-Bu grup daha sonra CHP’nin temelini oluşturmuştur.
-Padişah ve Halifenin gitmesini istediler.
-Ekonomide Devletçiliği desteklediler
-Dini politikaya karıştırmak istemediler.
II.Grup:
İttihat, Islahat, İstiklal, Tesanüt, Yeşilordu gruplarınca oluşturuldu.
-Bu grup daha sonra Terekkiperver ve Serbest Cumhuriyet Fırkalarının temelini oluşturdu.
-Saltanat kaldırılsa bile Halifeliğin devamını istediler.
-Ekonomida Liberalizmi savundular.
-Dine karşı hoşgörüyü esas aldılar.
Bu iki grubun ortak düşenceleri İşgalcileri kovmak ve Bağımsızlığı sağlamak istemeleridir.
I.TBMM’ye Karşı Çıkan İsyanlar:
İsyanlardaki amaç: TBMM’yi yıpratmaktır. Bu sebeple isyanlar işgal edilmemiş bölgelerde çıkarılmıştır.
-İstanbuk Hükümetinin halkı TBMM’ye karşı Kışkırtması
-Şeyhülislam Dürrizade Efendi’nin fetvaları
-Bir kısım eşkiyaların TBMM’nin varlığı ile kendi menfaatlarının kaybolacağı endişeleri
Gibi nedenlerle çıkarılmıştır.
*Azınlık İsyanları:
-En uzun isyanı Karadeniz’de Rumlar çıkarmıştır. Bu isyan 1923’ e kadar sürmüştür.
-Diğer isyan Ermenilerin Doğu Anadolu ve Çukurova’da çıkardıkları isyandır.
*İstanbul Hükümetince Çıkarılan İsyanlar:
-Anzavur İsyanı:
Balıkesir’de Osmanlı-İngiliz desteği ile çıktı. Amaç Çanakkale boğazını TBMM’ye kapatmaktı. İsyan Çerkez Ethem kuvvetlerince bastırıldı.
-Kuva-i İnzibatiye İsyanı:
İstanbul Hükümetince oluşturuldu. İstanbul boğazını TBMM’ye kapatmak hedefindedir. Ali Fuat CEBESOY tarafından bastırıldı. Kuva-i İnzibatiye en az uğraştıran isyandır. Sonuçta Kuva-i Milliyeye katılmıştır.
*Halkın Kışkırtılması ile Çıkarılan İsyanlar:
-Bolu Düzce Hendek Adapazarı İsyanı (12.06.1920)
Halifelik elden gidiyor propagandası ile başladı.
İstanbul’a giden yolları TBMM’ye kapatmak amaçlandı.
Ali Fuat CEBESOY ve Refet BELE tarafından bastırıldı.
-Yenihan Yozgat Boğazlıyan İsyanı:
Osmanlı döneminde yarı bağımsız feodal bey Çapanoğlu tarafından çıkarıldı. Din duygularının kullanılması isyanın gerekçesidir. Çerkez Ethem tarafından bastırlmıştır.
-Konya Bozkır İsyanı:
Teali İslam Cemiyeti ve Delibaş Mehmet tarafından din duygularının istismarı sonucunda çıkarıldı.
Refet BELE tarafından bastırıldı.
-Afyon İsyanı:
Çopur Musa tarafından din propagandası sonucunda çıkarıldı. Teali İslam Cemiyetinin parmağı vardır.
Kuva-i Milliye birliklerince bastırıldı.
-Milli Aşireti İsyanı:
Urfa’nın kurtuluşunda önemli rol oynayan aşiret topluluğu Fransızların kışkırtması ile isyan ettiler.
İsyanda dini duygular kullanılmadı.
Kuva-i Milliye birliklerince bastırıldı.
-Ali Batı İsyanı:
Mardin Savur’da çıkarıldı. İngiliz kışkırtması etkilidir.
-Cemil Çeto İsyanı:
Batman Garzan’da çıkarıldı. Aşiretlerce bastırıldı.
-Şeyh Eşref İsyanı: (06.10.1919)
Bayburt’ta çıkarıldı.
Kuva-i Milliye birliklerince bastırıldı.
-Koçgiri İsyanı: (1921)
Dersim, Sivas, Erzincan’da alevilerin çıkardığı bir isyandır.
Milli kuvvetlerce bastırılmıştır.
*Kuva-i Milliye İsyanları:
-Çerkez Ethem İsyanı:
Ethem, Kuva-i Milliye birliklerinde en önde gelen isimdi. Yeşilordu grubundandır. Salihli cephesinde büyük başarıları vardır.
-Çerkez Ethem Düzenli ordunun kurulması ile otorite tanımamış, İsmet İnönü’nün Batı cephesi komutanlığını kabul etmemiş, I.İnönü savaşı öncesinde isyan etmiştir.
-İsyan İsmet İnönü tarafından bastırılmış, çerkez Ethem kaçmış ve Yunanlılara sığınmıştır.
-Demirci Mehmet Efe İsyanı:
Düzenli ordunun kurulması ile isyan etmiştir.Refet BELE tarafından bastırılmıştır.
*İsyanların Genel Sonuçları:
TBMM’ye karşı çıkarılan isyanlarda halkın kışkırtılmasında İngilizlerin ana hedefi Boğazları ellerinde tutabilmek istemeleridir.
1-İsyanlar TBMM’yi yıpratmış, ama bastırılmaları TBMM’nin otoritesini arttırmıştır.
2-Yunanlılara karşı topyekün mücadele gecikti.
3-Düzenli ordunun kurulması gecikti.
4-istanbul Hükümetinin otoritesi kayboldu.
5-Yunan işgalinin süresi uzadı.
|
