A-HUKUK ALANINDAKİ DEVRİMLER
I.DEVLETİN LAİKLEŞME AŞAMALARI
-Saltanatın Kaldırılması 1 Kasım 1922
-Halifeliğin Kaldırılması 3 Mart 1924
-Tevhid-i Tedrisat Kanunu 3 Mart 1924
-Medreselerin Kaldırılması 3 Mart 1924
-Şeriye Evkaf Vekaletinin Kaldırılması 3 Mart 1924
- Şapka Kanunu 25 Kasım 1925
-Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması 30 Kasım 1925
-Medeni Kanunun Kabulü 17 Şubat 1926
-Kılık Kıyafet Kanunu 3 Kasım 1934
-Anayasadan “ Devletin dini islamdır” 10 Nisan 1928
İbaresinin kaldırılması
-Harf İnkılabı 1 Kasım 1928
-6 Atatürk ilkesinin anayasaya girmesi 1934
-Anayasaya “ Türkiye Cumhuriyeti Laiktir”
Maddesinin konması 1937
II. KANUNLAR
-İcra İflas Kanunu 1923
- Şapka Kanunu 25 Kasım 1925
-Medeni Kanunun Kabulü 17 Şubat 1926
-Hukuk Mahkemeleri Kanunu 1927
-Borçlar Kanunu 8 Mayıs 1928
-Ticaret Kanunu 10 Mayıs 1928
-Türk Ceza Kanunu 1 Temmuz 1928
-Harf İnkılabı 1 Kasım 1928
-Ceza Mahkemeleri Kanunu 1929
-Kara ve Deniz Ticaret. Kanunu 1926-1929
-Kılık Kıyafet Kanunu 3 Kasım 1934
TÜRK MEDENİ KANUNU (17 ŞUBAT 1926)
Osmanlı Devletinde Ahmet Cevdet Paşa’nın imzaladığı Hanefi mezhebine göre oluşturulan Mecelle şeriat esaslarına dayalı olduğu için yetersiz kalmakta idi ve Yeni Türk devleti Milliyetçilik esaslarına göre kurulmuştu.
-En son ve en gelişmişi olan İsviçre Medeni Kanunu örnek alınarak oluşturuldu.
-Hukukta Laiklik sağlandı.
-Ailede Kadın-Erkek eşitliği sağlandı.
-Resmi Nikah zorunluluğu getirildi.
Evlilik devlet kontrolü altına girdi.
-Tek eşle evlilik esası getirildi.
-Kadınlara, istedikleri mesleğe girebilme hakkı tanındı.
-Mahkemelerde kadın-erkek eşitliği getirildi.
-Kadın-Erkek Miras eşitliği getirildi.
-Boşanma Hakkı kadına da tanındı.
-Patriğin Osmanlıdan kalma yargı yetkisi kaldırıldı.
-Patrikhanenin din dışı işlerle uğraşısı yasaklandı.
-Ümmet anlayışından Millet anlayışına geçildi.
-Demokrat toplum bilinci oluştu.
TÜRK CEZA KANUNU (1 TEMMUZ 1928)
İtalya örneği esas alınarak oluşturuldu.
Şu an kullandığımız 1 Haziran 2005’te yürürlüğe giren yeni Türk ceza kanunudur.
DİĞER KANUNLAR
Hukuk Mahkemeleri: İsviçre (1927)
Borçlar Kanunu : İsviçre örneği alınmıştır. (1928)
Ticaret Kanunu Almanya örneği alınmıştır (1928)
Ceza Mahkemeleri Almanya örneği alınmıştır.
B-TOPLUMSAL ALANDAKİ DEVRİMLER
1.ŞAPKA KANUNU (25 KASIM 1925)
Giyimde çağdaşlık hedeflendi. Fes, Sarık yasaklandı.
-Fes yerine şapka giyimi resmileşti.
-Peçe kaldırıldı. (Kadın kıyafetlerine karışılmadı)
-Kıyafet Devrimi Kastamonu’da başladı.
-Rize, Konya, Maraş, Giresun, Erzurum, Kayseri gibi illerde halkın şapka giymek istememesi nedeniyle gezici İstiklal mahkemeleri bu illere giderek birçok kişiye idam kararı verdi.
2-TEKKE VE ZAVİYELERİN KALDIRILMASI
(30 KASIM 1925)
-Laiklik karşıtlarının çalışmalarının engellenmesi, ile devlet ve toplum hayatının laikleşmesi hedeflendi.
-Tekke ve Zaviyeler kapatıldı. Tarikatlar yasaklandı.
-Geleneksel unvanlar(Derviş, Ağa, Şeyh, Mürit, Seyit gibi..) kaldırıldı. Din sömürücülüğü engellendi.
3-ULUSAL SAAT VE TAKVİMİN KABULÜ
(26 ARALIK 1925)
Devletlerarası ilişkileri kolaylaştırmak hedeflendi.
-Hicri ve Rumi takvim yerine Miladi takvim kabul edildi.
1 Ocak 1926'dan itibaren de kullanılmaya başlandı
-Uluslararası saat usulü kabul edildi.
4-ULUSLARASI RAKAMLARIN KABULÜ (1928)
5-ÖLÇÜ VE TARTILARDA YENİLİK (1 NİSAN 1931)
- Arşın, endaze, okka gibi ölçü birimleri kaldırıldı.
-Metre, Kilo gibi ölçüler kabul edildi.
-Ölçü birliği sağlandı.
6-HAFTA TATİLİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ (1935)
-Hafta tatili günü Cuma gününden Pazara alındı.
Ulusal saat, Takvim, Rakamlar, Ölçü, Tartı, Hafta Tatili günü gibi yenilikler Batı dünyası ile ekonomik ilişkileri ve ticareti geliştirmek için yapılmıştır.
7-SOYADI KANUNU (21 HAZİRAN 1934)
Toplumsal hayattaki karışıklıkları (Okul, Tapu, Nüfus, Askerlik İşlemleri vb.) gidermek amaçlandı.
-Eski lakap ve unvanlar (Hacı, Hafız, Hoca, Ağa, Bey, Paşa Molla, Hanım, Hazret) yasaklandı.
-Her Türkün Türkçe soyadı alması kanunlaştı.
-Yabancı milletlere ait adlar kullanılmayacaktı.
-Soyadları ahlaka aykırı ve gülünç olmayacaktı.
-Özel bir yasa ile M.Kemal’e Atatürk soyadı verildi.
-Bu kanun ile Medeni hukukun uygulanmasındaki güçlükler aşıldı.
-Bu kanunla tüm fertlerin eşitliği düşünüldü.
- Toplum hayatında yeni bir düzen ve disiplin sağlandı.
- Aile ve fertlerin tam olarak tanınması mümkün oldu.
-Soyadı Kanunu Halkçılık ilkesi ile ilgilidir.
8-KADINLARA SEÇME VE SEÇİLME HAKKININ VERİLMESİ
1930’da Belediye Seçimlerinde seçme hakkı
1933’te Muhtar Seçimlerinde seçme, Köy heyetine seçilme
1934’te Milletvekili seçme ve seçilme hakları verilmiştir.
C-SİYASAL ALANDAKİ DEVRİMLER
1-Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)
2-Ankara’nın Başkent Yapılması ( 13 Ekim 1923)
3-Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923)
4-Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924)
D-EKONOMİ ALANINDAKİ DEVRİMLER
1-İZMİR İKTİSAT KONGRESİ (17 ŞUBAT 1923)
Siyasi bağımsızlığın ekonomik bağımsızlıkla sağlanacağı düşüncesi toplanma gerekçesidir. Ekonomik bağımsızlık, Erzurum ve Sivas kongrelerinde dile getirilmişti.
-Kongre İzmir’de toplandı.
-Divan Başkanlığına Kazım Karabekir seçildi.
-Çiftçi,Tüccar, sanayici, işçi, bankacı 1135 üye ile toplandı.
-En fazla delege sayısı Çiftçi grubunda idi
-Asıl amaç girişimci sınıfın oluşturulmasıdır.
-Dışa bağımlılıktan kurtulmak hedeflendi.
-Misak-ı İktisadi kabul edildi.
-Karma ekonominin ve bankacılığın geliştirilmesi kararlaştırıldı.
-Konut yapımının teşviki ve geliştirilmesi ile ilgili ilk kararlar alındı.
-Aşar vergisinin kaldırılması, teşvik-i Sanayi kanununun çıkarılması, Sanayi bankasının kurulması kararlaştırıldı.
İçeriği:
*Yerli kaynaklara dayalı endüstri kurulmalıdır.
*Lüks dışalımdan kaçınılmalıdır.
*Atölyeden fabrikalara geçilmelidir.
*Devlet, özel sektörün gücünü aşan ekonomik faaliyetleri üstlenmelidir.
*Yabancı tekellerden kaçınılmalıdır.
*Tekel idaresi (Reji) kaldırılmalıdır.
*İşçilere sendika kurma hakkı verilmelidir.
*Kredi verme amaçlı devlet bankası kurulmalıdır.
*Demiryolları geliştirilmelidir.
*Teknik eğitim geliştirilmelidir.
*Sanayi teşvik yasaları çıkarılmalıdır.
*Yabancı şirketler millileştirilmelidir.
*Yerli mallar karada, denizde ucuz tarife ile taşınmalıdır.
*Ameleye, artık işçi denmelidir.
2-AŞAR VERGİSİNİN KALDIRILMASI
Aşar (Öşür) Vergisi: Osmanlı devletinde köylülerin, ürettikleri tarım ürünlerinden % 10 oranında kesilen bir vergi idi. Nakdi değil ürün olarak alınırdı.
-İzmir İktisat Kongresinde Aşarın kaldırılması kararı oy birliği ile alınmıştı.
-Köylünün durumunu iyileştirmek, Köylüyü refaha ulaştırmak Tarımsal üretimi arttırmak amacıyla aşar vergisi kaldırıldı.
3-TARIMSAL DİĞER GELİŞMELER
*Tarım Kredi Kooperatiflerinin kurulması (1924)
*Çiftçi özendirilmesi, Örnek Çiftliklerin kurulması (1925)
*Ziraat Bankası aracılığıyla destekleme yapıldı.
*Tohum ıslah istasyonları kuruldu.
*Toprak Reformu kararı alındı. (1929)
Ancak tam olarak uygulanamadı.
*Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü açıldı (1933)
Amaç: Tarımı bilimsel yöntemlerle yapmaktır.
*Makinalı tarıma önem verildi.
*Veterinerlik Fakültesi açıldı. (1933)
*Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) kuruldu. (1938)
*Yeni tekniklerin öğrenilmesi için tarım uzmanları,
Avrupa ve Amerika'ya gönderildi.
*Çay ve şeker pancarı gibi yeni gelir kaynakları tanıtıldı.
4-TİCARET VE BANKACILIK GELİŞMELERİ
Ticaretin geliştirilmesi Bankacılık ile başladı.
-İlk özel Türk bankası İş Bankası Kuruldu (1924)
-Ticaret sanayisinin geliştirilmesi için Sümerbank kuruldu.
Sanayi planlarının geliştirilmesinde önemli rol oynadı.
-Emlak Kredi Bankası kuruldu (1926)
-Kabotaj kanunu çıkarıldı. (1 Temmuz 1926)
-Merkez Bankası kuruldu. (1930)
Kabotaj Kanunu (1 Temmuz 1926)
Bir devletin kendi kara sularında yolcu ve yük taşıma hakkına Kabotaj denir.
- Türk karasularında ticaret yapma hakkı Türklere verildi.
-1 Temmuz günü Kabotaj ve denizcilik bayramıdır.
-Bu devrim Milliyetçilik ve Devletçilik ilkesi ile ilgilidir.
E-SANAYİ ALANINDAKİ GELİŞMELER
1-TEŞVİK-İ SANAYİ KANUNU ( 28 Mayıs 1926)
Özel teşebbüsü sanayiye özendirmek amaçlanmıştır.
-Sanayi yatırımı yapacak işletmelere muafiyet-imtiyaz sağlanmış ancak kanun 1929 Dünya ekonomik buhranı nedeniyle başarılı olamamıştır.
-Özel sektördeki sermaye ve teknik bilgi yetersizliği ile dünya ekonomik buhranı, özel sektörün başarısız olmasına yol açmış bu nedenle devletçilik ilkesine geçilmiştir.
-Ağır sanayi yatırımları devlet eliyle yapılmıştır.
-Özel sektörün yaptığı tek büyük yatırım Uşak Şeker Fabrikası olmuştur.
2-KORUYUCU GÜMRÜK POLİTİKASI (1929)
1929’da Lozan’dan kalan eski gümrük tarifeleri kaldırıldı. Yabancı sanayi ürünlerine yönelik gümrük tarifeleri yükseltilerek Türk sanayisinin dış rekabeti yakalaması hedeflendi.
3-1923-1933 ARASI SANAYİ VE EKONOMİ POLİTİKASI
1923-1933 yılları arasında Devletçilik uygulanmadı. Halkın 3 beyaz (Un, Yağ, Pamuk) ve 3 siyah (Kömür, Demir, Petrol) teminine çalışıldı.
-Türkiye İş Bankası kuruldu.
-Türkiye Sanayi ve Maden Bankası kuruldu.
Amaç: Sanayi kuruluşları için gereken kaynakları
oluşturmak ve bunları yönlendirmek
- Kabotaj Kanunu yürürlüğe girdi.
-Teşvik- Sanayi Kanunu kabul edildi.
-İktisat Bakanlığı kuruldu. (1928)
-İstatistik Genel Müdürlüğü kuruldu. (1926)
-Osmanlı Devleti'nden kalma demiryolları yabancılardan satın alınarak yeni demiryolları yapıldı. (1927-1939)
Demiryollarının millileştirilmesi ile yabancı sermayenin etkisi kırılmaya çalışıldı.
- Aşar vergisi kaldırıldı.
4-1933-1939 ARASI SANAYİ VE EKONOMİ POLİTİKASI
-Teşvik-i Sanayi Kanunu'nun başarılı olamaması üzerine sanayileşmenin devlet eliyle yürütülmesine karar verildi.
-1933’ten sonra ekonomide Devletçilik uygulanmaya başladı.
-1933 yılında Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlandı.
-1934 yılında ilk defa Planlı Ekonomiye geçildi.
-1934-1939 arasında Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı
başladı. Tam bir devletçilik uygulandı. Özel sektörün
gerçekleştiremeyeceği yatırımlar devlet eliyle yapıldı.
Bu plan doğrultusunda dokuma, demir, kağıt, cam,
Kimya sanayi atılımları yapıldı. KİT’ler kuruldu.
-Sümerbank önderliğinde büyük bir dokuma sanayi kuruldu.
-Madenlerin işletilmesi için Etibank ve Maden araştırmaları için Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA) kuruldu. (1935)
Etibank ve MTA’nın kurulması ile devletçilik iyice yerleşti.
-Elektrik İşleri Etüt İdaresi kuruldu (1935)
-Bir KİT olarak Denizbank kuruldu (1937)
-Türkiye’nin ilk ağır sanayi tesisi (İlk Demir çelik Fabrikası) Karabük Demirçelik Fabrikası kuruldu (1937)
-Pamuklu Dokuma Fabrikası
Malatya, Kayseri, Ereğli, Nazilli’de
Merinos Fabrikası Burdur’da
Kağıt Fabrikası İzmit’te
İpek Fabrikası Gemlik’te
Cam ve Şişe Fabrikası İstanbul (Paşabahçe)’ da
Deri Fabrikası Beykoz’da
Şeker Fabrikası Uşak’ta kurulmuştur.
-1939’daki İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı II. Dünya Savaşı nedeniyle başarısız oldu.
F-EĞİTİM ALANINDAKİ DEVRİMLER
1-TEVHİD-İ TEDRİSAT KANUNU (3 MART 1924)
-Eğitimde Osmanlıdan kalan ikilik giderildi.
Osmanlıda medreselerin yanında modern okullar ve
azınlık okulları da kurulmuştu.
-Medrese. Tekke ve zaviyeler kapatıldı.
-Eğitimde birlik sağlandı.
Eğitim ve Öğretim birleştirildi.
-Tüm eğitim kurumları Milli Eğitim Bakanlığına bağlandı.
-Eğitim kurumlarının bir çatı altında toplanması, eğitimin millî bir nitelik kazanması sağlandı.
-Eğitimin tek elden yönetilmesi sağlandı.
-Eğitimde Laiklik ve çağdaşlık sağlandı.
-İlköğretim, kız – erkek için zorunlu oldu.
-Eğitimin parasız olduğu kabul edildi.
-Yabancı ve azınlık okulları kontrol altına alındı.
-Halk Okulları (Millet mektepleri) açıldı.
2-TEKKE VE ZAVİYELERİN KALDIRILMASI
(30 KASIM 1925)
Bknz (Toplumsal Alandaki Devrimler)
3-MAARİF TEŞKİLATI KANUNU (2 MART 1926)
-Amaç: Eğitim kurumlarının yeni bir düzene sokulmasıdır.
-Tevhid-i Tedrisat Kanunu ışığında eğitim hizmetleri düzenlenmiştir.
-Maarif Teşkilatı kanunu ile eğitim sistemlerinin ana hatları ortaya çıkarıldı. Bugünkü eğitim sistemimizin temelleri atıldı.
-Devletin izni olmadan hiçbir okul açılamayacaktı.
-Çağdışı tüm okul müfredat programlarının kaldırılması sağlandı. İlk ve ortaokul müfredat programları yapıldı.
-Okullarda hangi derslerin, ne şekilde okutulacağına karar verildi.
4-MEDRESELERİN KAPATILMASI
Medreseler toplumda kültür ikiliği oluşturuyordu. Devlet laikleştiğinden çok sayıda din adamına ihtiyaç yoktu.
-Tevhid-i Tedrisat kanunu ilkeleri doğrultusunda hazırlanan Maarif Teşkilatı kanunu ile medreseler kaldırıldı. Eğitim hizmetleri düzenlendi.
-Din adamı yetiştirmek için İmam Liseleri açıldı. Böylece eski kuşak yanlıların yetişme imkânı ortadan kaldırıldı.
-Ticaret ve sanat okulları açıldı.
5-HARF İNKILÂBI (YAZI DEVRİMİ) (1 KASIM 1928)
Eğitimi bölge halkına yaymak, Arap harflerinin zor ve yetersiz oluşu yeni harflerin kabulünü gerektirdi.
-Harf inkılabına ilk kez İzmir İktisat Kongresinde değinilmiş ancak kongre başkanı Kazım Karabekir tarafından bu istek reddedilmişti.
-Arap alfabesinin yerine Latin alfabesinin Türkçeye uyarlanmış biçimi kabul edildi.
-Kültür ikiliğine son verildi.
-Eğitimin çağdaşlaşması yolundaki en önemli adımdır.
-Batılı çağdaş kültürlere yakınlık sağlandı.
-Yazışmalarda, süreli-süresiz yayınlarda ve okullarda eski yazı yasaklandı.
-İlk ve orta dereceli okullardaki Arapça ve Farsça dersleri kaldırıldı.
-Milliyetçilik ve Laiklik ile ilgili bir devrimdir.
-Millet mektepleri ile okuma ve yazma seferberliği ilan edildi.
6-MİLLET MEKTEPLERİ (1928)
Harf inkılabı sonucu kabul edilen yeni harflerle okuma ve yazma öğretilmesi için bir okuma yazma seferberliği ilan edilmiştir. Bu amaçla Halk Mektepleri, Halk Dershaneleri ve Gece Kursları birleştirilerek Millet Mektepleri açılmıştır.
-M.Kemal ve CHP önderliğinde kurulmuştur.
-Türk milletini okur-yazar hale getirmek amaçlanmıştır.
-Millet Mekteplerinin Başkanı ve Başöğretmeni Mustafa Kemal idi.
7-TÜRK TARİH KURUMU’NUN KURULMASI
(15 NİSAN 1931)
Geçmişin araştırılması, milli bilincin uyanması amaçlandı.
-1931’de M.Kemal’in direktifleri doğrultusunda Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti adıyla kuruldu.1935’te Türk Tarih Kurumu adını aldı.
-Kurumun ana geliri M.Kemal’in (vasiyetinden dolayı) İşbankasındaki hisse senetleri geliridir.
-M.Kemal’den sonraki gelen Cumhurbaşkanları TTK’nın koruyucu başkanlarıdır.
-Ortak ve Resmi Tarih anlayışı oluşturulmaya çalışıldı.
-Milliyetçilik ilkesi doğrultusunda yapıldı.
-Türk tarihi ile Türkiye tarihini ve Türklerin medeniyete hizmetlerini bilimsel olarak incelemek asıl amaçtır.
8-TÜRK DİL KURUMUNUN KURULMASI
(12 Temmuz 1932)
Türkçeyi başka dillerin etkisinden kurtarmak, bilim ve kültür dili yapmak, Türkçenin kökenini araştırmak için kuruldu.
-1932’de M.Kemal’in direktifleri doğrultusunda Türk Dili Tetkik Cemiyeti adıyla kuruldu.1935’te Türk Tarih Kurumu adını aldı.
-TDK’nın ilk başkanı Sâmih Rifat Horozcu’dur.
-Kurumun ana geliri M.Kemal’in (vasiyetinden dolayı) İşbankasındaki hisse senetleri geliridir.
-Yabancı terimlerin Türkçe karşılığı bulundu.
-TDK ile TTK 1982 anayasasında birleştirildi.
-Milliyetçilik ilkesi doğrultusunda yapıldı.
9-HALK EVLERİ (19 Şubat 1932)
1932’de M.Kemal’in fikri ile CHP’nin bir yan örgütü olarak kuruldu.
- Afyon, Ankara, Bolu, Bursa, Çanakkale, Denizli, Diyarbakır, , Eskişehir, İzmir, Konya, Malatya, Samsun gibi illerde kuruldu.
-Türk halkının eğitim ve kültürünün gelişmesi için açıldı.
-1951’de Adnan Menderes tarafından kapatılmışlardır.
-Halk evlerinin yerine 1961’de Türk Kültür Dernekleri kuruldu.
10-ÜNİVERSİTE REFORMU (1934)
Tanzimat devrinde kurulan Darülfünun kaldırılarak 1933 ‘da İstanbul Üniversitesine çevrildi.
-İlk kurulan okul Ankara Hukuktur.
-Çağdaş deney-gözlem esaslı okullar açıldı.
-1936’da Ankara Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi açıldı.
-Güzel Sanatlar Devlet Konservatuarı açıldı.
Milli Musiki Temsil Akademisi, Ankara Devlet
Konservatuarına ; Sanayi-i Nefise Mektebi, Güzel
Sanatlar Akademisine dönüştürüldü.
|
