İLK ÇAĞ MEDENİYETLERİ :
I. ÇİN MEDENİYETİ :
Bilinen uygarlıkların ilkidir. Tarihin ilk milli devletidir. M.Ö 2000’de Türk asıllı Çu Hanedanı tarafından kuruldu.
-Kağıt , Matbaa , Barut , Pusula , Mürekkep ve Porselen ilk defa kullanıldı.
-İpekçilik gelişmiş ve İpek yolunun ortaya çıkmasına neden olmuşlardır.
-Tunçtan ve fildişinden heykeller yaptılar.
-Kendilerine özgü yazı ve alfabeleri vardır.
-Taoizm, Budizm ve Konfüçyüslük (Ahlak ve erdem felsefesi) dinleri etkilidir.
-Konfüçyüslük resmi devlet dini olmuştur.
-Halk, Asiller ve Köylüler olarak 2 ye ayrılmıştır. Kölelik vardır.
-Türkler hakkındaki ilk bilgiler Çin kaynaklarından elde edilmiştir.
-Göktanrı inancında madencilikte ve askerlikte Türklerden etkilendiler.
-M.Ö 214’te Türk akınlarını önlemek için Çin Seddini yaptılar.
-Türk – Çin mücadelesinin nedenleri : Orta Asya Hakimiyeti ve İpek yolu denetimidir.
-751 Türklerin Araplara yardımıyla kazanılan Talas savaşından sonra siyasi, askeri ve kültürel üstünlüklerini yitirdiler, batıya olan ilerleyişleri durdu
II. HİNT MEDENİYETİ :
M.Ö 13.yüzyılda Ariler tarafından kuruldu. Hindistan çok zengin kaynaklara sahip olduğu için çeşitli kavimlerin istilasına uğramıştır. Bu sebeple Hindistanda din , dil ve kültür birliği yoktur.
-İndus medeniyeti de denir.
-Mohenjo-Daro ve Harappa önemli merkezleridir.
-Su kültü düşüncesi hakimdi.
Ölülerin suya atılmasıyla günahlarından arındığına ve suda
ölmenin şerefli bir ölüm olduğu inancına dayanır.
Bu inanç Hindu geleneklerinde devam etmiştir.
-Kast Sistemi ile halk sınıflara ayrılmıştır.
Babadan oğula geçen aynı geleneklere bağlı gruplara kast deniyordu. Halk sınıfları şöyle idi :
1-Brahmanlar : Din adamları
2-Kiştriyalar : Asker ve Soylular
3-Vaysiyalar : Tüccarlar
4-Südralar : İşçiler ve Köylüler
5-Paryalar : Köleler (Kasttan atılan ve en kötü en ağır işlerde çalışanlar)
Kast Sistemi Hindistanda millet unsurunun oluşmasını engellemiştir.
-Veda İnancı , Hinduizm , Budizm , hristiyanlık ve kuzeyde Müslümanlık etkili olmuştur.
-Gazneli sultan Mahmut Hindistana 17 sefer yaparak İslamı buraya yaymıştır.
-Baharat yolunun başlangıcı ve merkezi Hindistandır.
-Sümer alfabesine benzeyen Sankrit alfabeleri vardır.
-Mezopotamya ve Orta Asya medeniyetlerini etkilediler.
-Müslüman Türk mimarisinin şaheseri Taç Mahal buradadır.
-Hint mimarisi tümüyle kendine özgü bir karakter taşır. Mimari ve sanat eserlerinde hint mistisizmi ve dinleri etkilidir. Hint mimarisi 4 e ayrılır.
1-Budist mimari
2-Brahman mimari
3-Türk-Hint mimarisi
4-Greko-Hint üslubu
Greko-Hint üslubu Büyük İskenderin Hindistana olan seferleri sonunda ortaya çıkmıştır.
-Kayaya oyulmuş tapınaklar , manastırlar ve mezar yapıları dikkat çekicidir.
III. İRAN MEDENİYETLERİ :
İran medeniyetinin oluşumunda Hint Ari ırkı etkili olmuştur.
MEDLER : M.Ö 800-550
İranda kurulan ilk medeniyettir. M.Ö 7.yüzyıla kadar Asur hakimiyetinde yaşadılar.bu tarihten sonra Babillerle birleşerek Asurluları yıkıp bağımsız olmuşlardır.
-Merkez Akbatan dır.
-At yetiştiriciliğinde ün kazandılar.
-Savaşlarda atlı arabalar kullandılar.
-Urartuların yıkılmasında rol oynadılar.
-M.Ö 550 de Persliler tarafından yıkıldılar.
PERSLER : M.Ö 500-333
M.Ö 550 de Kiros tarafından kuruldu.
-Medleri yıkarak İrana hakim oldular.
-Lidyalıları yenerek Anadoluya hakim oldular.
-Babilleri yenerek Yahudileri sürdüler.
-Mısırda Firavun yönetimine son verdiler.
-İskitlere sefer düzenlediler Pencap’a kadar Hindistana egemen oldular.
-Ülkeyi Satraplık denilen illere ayırarak yönettiler. Her satraplığın başına bir satrap (Vali) atandı. Bu uygulama Perslerin dünya medeniyetine katkılarıdır. Bu yönetim şekli Büyük İskender ile batıya Sasanilerce de İslam alemine geçmiştir.
-Bilinen ilk divan teşkilatını kurdular.
-Devlet işleri Şahgözü-Şahkulu denilen kişilerce denetlenirdi.
-Merkez Persepolis ve Sus tur.
-Tarihin ilk posta teşkilatını kurdular.
-Hükümdarlarına Ülke Kralı denirdi.
-Hükümdar Darius zamanında düzenli yollar yapıldı.
-Palepones savaşında yunanlılara yenildiler
-Zerdüştlük (Mecusilik ateşgedelik) inancı hakim olmuştur.
-Hürmüz(Ahuramazda) iyilik; Ehrimen kötülük tanrısıdır. İran halkı Hürmüzün tarafını tutmuş ateş yakarak tapınmışlardır. Ateş yaktıkları yere Ateşgede denirdi.
-Pers dininin kutsal kitabı Avesta (Kanun) dur.
-Persler Orta Asyada çivi yazısını kullanan son kültürdür.
-Arami dilini kullandılar.
-Düzenli ve sürekli ordu kurdular.
-Egemen oldukları ülkeleri ekonomik açıdan sömürebilmek için tek para sistemini kullandılar.
-Kapı ve pencerelerde taşın kullanıldığı bol sütunlu sarayları dikkat çekicidir. Apadana denilen kabul salonları mimarilerini karakterize eder. Kral (KİSRA) sarayları önemli eserleridir.
-M.Ö 333 ‘te Büyük İskender tarafından yıkıldılar.
IV. MEZOPOTAMYA MEDENİYETLERİ
Mezopotamya, Yunancada nehirler arası demektir. Fırat ve Dicle nehirleri arasında güneyde Basra Körfezi, kuzeyde Toroslara kadar uzanan bölgeye Mezopotamya denmiştir.
-Eski çağda Mezopotamyanın güneyine Sinear (Sümer) ülkesi kuzeyine Akad ülkesi denirdi.
-Mezopotamyadan günümüze kadar önemli bir eser gelmemesinin nedeni burada taşın bulunmamasıdır. Yapılarda kerpiç ve tuğla kullanılmıştır.
SÜMERLİLER : M.Ö 3000-2200
Şehir devletleri şeklinde yaşadılar.
-Şehir devletleri (Site) Ur, Uruk, Larsa, Lagaş, Kiş, Umma’dır
-Her siteyi Patesi adı verilen krallar yönetirdi.
-Birkaç sitenin başında bulunan krallara Lugal denirdi.
-Siteler ilk kent devletleridir.
-Şehrin çevresi tarım alanları dinsel sınıfça denetlenmekteydi.
-Bataklıkları kurutup tarım alanı açtılar.
-Su kanalları açtılar.
-Yönetim Teokratik esaslı mutlak monarşidir.
-Ahiret inançları yoktur. Tapınaklarına Ziggurat denirdi.
-Başlıca tanrıları: Enki , Enli, ve Anu dur.
-Tanrının gökyüzünde olduğu inancı astronomi ilmini geliştirmiştir.
-Tapınaklar : hem inceleme hem mahkeme hem para tahıl deposu hem de din merkezidir.
-Tarihte ilk yazıyı (Çivi Yazısı) kullandılar ve ilk çağa giren ilk topluluktur.
-Tarihin ilk yazılı kanunlarını yaptılar. Urgakina Kanunu fidye esasına dayanıyor ve köleliği kaldırıyordu.
-Tarihin ilk edebiyat ürünleri Gılgamış, Yaratılış ve Tufan Destanları bunlara aittir. Gılgamış destanında ölümsüzlük teması işlenir.
-İlk olarak Ay yılı esaslı takvimi kullandılar.
-İlk tekerleği buldular.
Silindir şeklinde damga mühürleri vardır.
-Geometri ve aritmetiğin ilk kurallarını buldular.
-Dört işlemi kullanıp dairenin çevresinin 360 derece olduğunu buldular.
-İlk olarak Okulu açtılar.
-İlk olarak Cam ı buldular.
-Uruk sitesinde ilk bankayı (maket bankası) kurdular.
-Trapezital denilen bankerleri vardır.
-İlk kez mimaride kubbeyi kullandılar.
-Günümüze gelen en önemli eserleri Akbabalar sitesidir.
-Akatlar tarafından yıkıldılar.
AKADLAR : M.Ö 2350-2150
Sami ırkındandırlar. Sümer sitelerinde işçi olarak çalışan Akadlar Sargon zamanında güçlenip devlet kurdular.
-Diğer önemli hükümdarları Naram-sin’dir.
-Tarihin ilk büyük imparatorluğunu ilk merkezi krallığını kurdular.
-Elam, Asur ve Doğu Anadolunun bir kısmını yönettiler.
İlk düzenli ve daimi orduyu kurdular. (Yaya birlikler)
-Başkent Akad’dır.
-Sümer kültürünü benimsediler.
-Çok tanrılı inançları vardır. En önemli tapınaklarına Agade denirdi.
-Naram-sin Zafer Anıtı bunlardan kalmıştır.
-Sümer ayaklanması ile zayıfladılar ve Gutiler tarafından yıkıldılar.
BABİLLER : (2100-1806) , (M.Ö 612-538)
Sami ırkındandırlar. 2 kez devlet kurdular. Arabistandan göç edip akad topraklarına egemen oldular.
I. Babil Devleti :
Başkent Babil şehridir. En ünlü hükümdarları Hammurabi’dir.
-Hammurabi Kanunları kısasa dayanır ve serttir. 282 maddeden oluşur.
-Trihin ilk mutlak monarşik devletidir.
-Hititler son vermiştir.
II. Babil Devleti :
Başkent Vavilyon şehridir. En ünlü hükümdarları Nabukednezar dır.
- Nabukednezar, Yahudileri Mısır’a sürmüş Hz Süleyman’ın ölümünden sonra kurulan Yahudi devletine de son vermiştir.
-Dünyanın 7 harikasından Babilin Asma Bahçeleri ni ve dünyanın en yüksek zigguratı olan Babil Kulesini yaptırmıştır.
-Ay ve güneş tutulmalarının devirli olduğunu buldular.
-Güneş saatini buldular.
-Çok tanrılıdırlar. En önemli tanrıları Marduk’tur.
KASİTLER :
Babillerden sonra 500 yıl Mezopotamyada yaşayan kasitler sönük bir medeniyet oluşturdular.
ASURLULAR : M.Ö 2000-612
Sami ve Subarulardan oluşmuş melez bir kavimdir. Yukarı Mezopotamya da kurulduğu için diğer uygarlıklardan farklılık arz ederler.
-En güçlü devirleri Sargon zamanıdır. Başkent Ninova’dır.
-Kara ticaretinde en ileriye giden uygarlıktır.
-Anadolu’da pek çok yerde Karum (Pazar yeri) kurdular. Bunların en büyüğü Kaniş tedir.
-Kayseri-Kültepe de ticaret kolonileri kurup mektupla haberleşme yaptılar.
Anadolu da ilk yazılı belgelere Kayseri-Kültepe de rastlanır.
-M.Ö 2000’de Anadolu ya gelerek Hititlere çivi yazısını öğrettiler. Anadolu da tarih çağlarını başlattılar.
-Mısır , İran ve Kıbrıs’a yayıldılar.
-İlk atlı süvari birliklerini kurdular.
-Tarihin en sert kanunları bunlara aittir.
-İlk kütüphaneyi kurdular.
-Ahiret inançları vardır ve çok tanrılıdırlar.
-Babil Med ve İskit işbirliği sonucunda yıkıldılar.
ELAMLILAR :
Mezopotamyanın dogusunda sönük bir medeniyettir.
-Başkent Sus şehridir. Orta Asyadan geldiler.
-Tarım ülkesidir. Süsleyicilikte ileri gittiler.
-Çok tanrılıdırlar.
V. ANADOLU MEDENİYETLERİ
Anadolu bir uygarlık merkezidir. Bunun nedenleri :
1-Ticaret ve göç yolları üzerinde bulunması
2-Yer altı ve yerüstü kaynaklarının yaşamaya elverişli olması
Anadoluda tarih dönemleri Mezopotamya ve Mısırdan daha geç başlamıştır. En eski yerleşim yontma taş devrine kadar gider.
Anadoluda kurulan en eski yerleşim merkezleri şunlardır.
Yontma taş devrinden kalanlar
-Karain mağarası (Antalya)
-Beldibi ve Belbaşı mağaraları (Antalya)
-Dülük (Gaziantep)
Cilalı taş devrinden kalanlar
-Çatalhöyük, Can Hasan (Konya)
-Çayönü (Diyarbakır)
-Beycesultan (Denizli)
-Truva (Çanakkale)
-Alacahöyük (Çorum)
-Alişar (Yozgat)
-Hacılar (Burdur)
-Tilkitepe, Tuşpa (Van)
-Kültepe (Kayseri)
-Altınşehir (İstanbul)
Tarih devirlerindeki yerleşim birimleri Hattutaş (Bogazköy)
Gordion ve Sard’dır.
Anadoluda bilinen en eski ev tipine Megaron denirdi. Bunlar önde bir geçit holü ve arkasında dikdörtgen bir salondan oluşurdu.
HATTİLER :
Hititlerden önce Anaddoluda egemen olup, ilk siyasi birliği kuran prohititlerdir.
HİTİTLER (ETİLER) M:Ö 1800-700
M.Ö 2000 yıllarında Kafkasyadan Anadoluya Kızılırmak kıvrımı içine gelmişler buraya yerleşmişler ve buradaki yerli halk olan Hattilerle kaynaşmışlardır.
-Başkent Hattutaş (Bogazköy) dür.
-Hititlerde 3’lü bir yönetim vardır.
1-Kral (Tabarna) : Devletin başıdır. Tek başına söz sahibi değildir. Kral aynı zamanda başrahip ve başkomutandır.
2-Pankuş Meclisi :Asillersen oluşan kral ve kraliçeye yardımcı denetleme ve yargı organıdır. Bu meclis İslam öncesi Türklerde Kurultaya benzer.
3-Kraliçe (Tavananna) : Kraldan sonra yetkilidir.
-hitilerde ilk Meşruti yönetim görülmüştür. İlk parlemanto bunlardadır.
-Suriyeyi almak için Mısır kralı II. Ramsesle savaştılar. Tarihin ilk yazılı antlaşmasını Kadeş Antlaşmasını imzaladılar.
-I.Babil devletine son verdiler.
-Hitit Krallığı federal bir yapıya sahiptir. Fethedilen ülkelerin yönetimi prenslere verilirdi bu nedenle sonraları küçük krallıklar ortaya çıkmıştır. Bunlar kendilerine verilen toprak karşılığı seferlerde orduya asker verirlerdi.
-Halk Yönetenler 8Köylü, Sançtı, Tüccar….) ve Köylüler olarak 2 ye ayrılmıştı. Kölelerin mülkiyet hakkı vardı. Başlık parası vererek özgür kadınlarla evlenebilirlerdi.
-Ataerkil bir aile sistemi vardı. Evlilik resmiydi.
-Hitit kanuları asur Babil ve Sümerlere göre daha yumuşaktı. Cezalara karşı tazminat ödenirdi. Ölüm cezaları kölelere verilirdi.
-Hukuk gelişmişti (özellikle Aile ve toplum hukuku)
- Medeni Kanunun ilk örnekleri verildi.
Aile reisi olan erkek, karısı ve çocukları üzerinde hakimdi.Çocuklar satılabilir tazminat olarak zarar gören taraflara verilirdi. Erkek kadının babasına belirli bir başlık parası ödedikten sonra evli sayılırdı. Yakın akraba evliliği yasaktı.
-Özel mülkiyet güvence altındaydı.
-Tarihin ilk anayasası Hitit kralı Telepinus tarfından hazırlandı.
-Çok tanrılıdırlar. Bu yüzden ülkelerine Bin Tanrı İli dendi. En ünlü tanrıları Çepuş ve Hepat ve Arinna dır. Diğerleri fırtına tanrısı, güneş tanrısı ve Tesup tur.bunların kabartmaları Bogazköydeki kayalıklarda vardır. İbadetten önce temizlik esastı.
-Hiyeroglif yazısını ve Asur çivi yazısını kullandılar.
-Demiri ilk kez kullandılar.
-Gılgamış destanınını Hititçeye çevirdiler.
-Tarih yazıcılığını başlattılar.
Anal denilen yıllıkları hazırladılar. Anallarda tanrıya hesap verme düşünce ve korkusu ile kralların yaptıkları her şey olduğu gibi yazıldığından tarafsız bir tarih yazdılar.
-temel geçim kaynağı tarımdı.
-Mimarlık ve heykelcilikte ileri gittiler mimari, dinin ve anıtsal özellikler taşır. Engebeli arzide surlar ve kaleler inşa ettiler.şehirlerin altına savunma amacıyla Porten adı verilen geçitleri yaptılar.
-İvriz ve Yazılıkaya kabartmaları bunlara aittir.
-Hattilerden aldıkları motifli damga ve mühür geleneğini sürdürdüler.
-Yıkılmalarında Ege göçleri Frigler ve Persler etkili oldu.
FRİGLER M.Ö 750-600
Trakyalı ve doğulu kavimlerden oluşur. (Hint-Avrupa) Bogazlardan Anadoluya gelen frigler Sakarya boylarına yerleştiler.
-Başkent Gordion, hükümdarları Midas’tır.
-Tarıma önem verdiler. Tarıma dayalı kanun yaptılar.
“Öküz öldürmenin ve saban kırmanın cezası ölümdü.”
-Ülkeyi merkezi krallıkla yönettiler. Ekonomileri, din ve hukuları tarıma dayanıyordu. Krallar tarımın gelişmesine önem verdi.
-Hitit ve Yunan kültüründen etkilendiler.
-Frigler önceleri yiğit ve savaşçılardı. Sonraları cesaretten yoksun köle ruhlu bir millet oldular.
-Sınıf ayrımı ve kölelik vardır.
-Çok tanrılıdırlar.Ana tanrıları Kibele’dir. Kibele tapınakları kayalıklarda yapılmıştı. Üretim ve bereketi simgelerdi
Kibele tapınakları dağlardaki kayalıklara yapılmıştı.
-Ölülerini Tümülüs denilen mezarlara gömerlerdi.
Tümülüsler yığma toprak tepelerdi altından ahşap mezar odaları vardı. Bunların emn büyüğü Gordionda 53 metre yükseklik ve 300 metre çapındaki Kral Midasa ait olandır.
-Bahar mevsimini doğum, sonbaharı ise ölüm sayarlardı.
-Fenike alfabesini kullandılar.
-İlkel telli saz olan Kitara nın bulucularıdır.
-Megaron tipi evler yaptılar.
Yapı malzemesi olarak taş ve ahşapı kullandılar.kaya mimarisinde ileri gittiler şehirlerin etrafını surlarla çevirdiler.
-Fibula denilen süslü ve çengelli iğneleri yaptılar.
-Tapates adı verilen halı ve kilimleri vardır.
-Marangozculukta ilerdiler ahşap mobilyalar yaptılar.
-Midasın Mezarı önemli sanat eseridir.
-Anadoluya Kırımdan gelen Kimmerlerce yıkıldılar ve Lidyalılara sığındılar.
LİDYALILAR M.Ö 687-548
Hint-Avrupa asıllı bir kavimdir. Batı Anadoluda Gediz ve Büyük Menderes nehirleri arasıda kuruldu.
-Başkentleri Sard, ilk kralları Giges’tir.
-Devlet yönetiminde kralın yanında büyük toprak sahipleri ve tüccarlar da rol oynamıştır.
-Kimmerlerle savaştılar Kızılırmağa kadar ilerleyip Medlerle savaştılar.Kızılırmağı sınır kabul ettiler.
-İonları eğemenliklerine aldılar.
-Kara Ticaretinde en ileriye giden uygarlıktır. Ninova ile Efes arasında kral yolunu yaptılar. Doğu-Batı kültür ve ticaretini geliştirdiler. Tarihte ilk olarak parayı kullandılar.
-Parayı bulmaları ile Takas usulü ortaya çıktı.
-Dünyanın en eski serbest pazarını Sard şehrinde kurdular.
-Küçük dükkan ve halka açık gazinoların ilk kurucularıdır.
-En önemli doğal zenginlikleri Altın madeni idi.
-Çok tanrılıdırlar. Ana Tanrıça Kibele ve kuvanna idi. Yunan tanrılarına (Artemis=Artimu) taptılar. Ölülerini Tümülüslere gömdüler. Kral mezarları sard yakınındaki Bintepeler dedir.
-Fenikelilerden aldıkları 26 harflik alfabeleri kullandılar.
Dilleri henüz çözülememiştir.
-Paralı asker beslediler.sebebi hükümdarlarının para ile her şeyi elde edeceklerine inanması ve halkın savaşı sevmemesidir.
-Kadınları takıya çok önem vermiş kerm ve parfüm taşımak için Lidyon denilen kaplar yapmışlardır. Kuyumculuk alanında ilerlemişlerdir.
-Seramik yapımında yunanlardan etkilendiler.
-Perslerin Adalar denizine çıkmak için yaptıkları savaşta yenildiler ve yıkıldılar.
İOANLAR M.Ö 1200-334
Dor istilasından dolayı orta Yunanistan’dan Batı Anadoluya kaçan Akalar tarafından kuruldu.
-İzmir ve Büyük Menderes arasında kalan yere İonya denildi.
-Lidyalılar buradaki kayralarla kaynaşarak Polis denilen şehir devletlerini kurdular. Bunların en öenmlileri Milet, Efes ve Foça’dır. Diğerleri İzmir(Simrina) ve Bergamadır.
-Bergama tarihin önemli bir tıp merkezidir.
-Bir süre Lidya egemeliğinde yaşadılar.
-Her biri bağımsız bir devlet olan ion şehirleri önce krallar sonra oligarşik sonra demokratik hükümetlerce yönetildi.
-İonlar üzerinde olan Pers istilasını Büyük İskender kaldırmıştır.
-Siyasi birlikleri yoktur.
-Çok tanrılıdırlar. En önemli tanrıları Athena ve Artemistir. Din konusunda Yunanlardan etkilendiler. İnançları diğer milletlere göre daha zayıftır. Tanrılar insan figürlüdür. Ahiret inancı yoktur. Din adamları siyasetten uzaktır.
-Ön Asya ticaret yollarının birleştiği noktada kurulduğu için İonya bir kültür ve uygarlık merkezidir.
-Cografi durumları denizciliği geliştirmiş, Akdeniz, Marmar ve Karadenizde koloniler kurmuşlardır. Sinop, Amisos (Samsun) Trapezos (Trabzon) en tanınmış kolonileridir. Ve bunlar ilk yaygın kolonilerdir.
-Uygarlıkta en ileriye giden Anadolu uygarlığıdır.
Özgür düşünce ve bilim ilk önce burada doğmuştur. nedeni
1-Ticaret yolları ve ticaretle zenginleşmeleri
2-Kısmen demokratik yönetim
3-Dinden uzak, dinin baskıcı etkisinin az olması
-Milette Thales ve öğrencileri Anaximenes ve Anaximandros un başını çektiği doga filozofları felsefe, matematik, geometri astronomi ve cografya ilimlerinin ilk temellerini attılar.
-Matemetikte Thales, Pisagor, Tıpta Hipokrat, Tarihte Herodot, felsefede Diyojen yetişti.
-Tarih yazıcılığında Miletli Hekatayos yetişti.
-Güneş tuutlmasını önceden hesaplayarak haber veren Thales’tir.
-İzmirli halk ozanı Homeros’un İlyada ve Odisse destanları edebi bir kaynaktır.
-Yunanistanı etkileyen İon kültürü Avrupa medeniyetlerinin oluşumunu da etkiledi.
-Fenike alfabesini geliştirerek İon alfabesini oluşturdular.
-Sınıflar arasındaki çatışmalar demokrasi ve hukukun gelişmesini sağladı.
-Lidyalıların baskılarına maruz kaldıkça şehirlerini Tiran adı verilen güçlü devlet adamlarına bıraktılar.
-İonlar dini mimaride eserler oluşturdular. Dünyanın yedi harikasından biri olan Artemis tapınağı bunlara aittir.
Mermerden heykeller yaptılar Mauselaum ve Apollon Tapınağı ion nizamının örneklerindendir. Hadriyan Tapınağı diğer mimari eserleridir.
-Persler tarafından yıkıldılar.
URARTULAR M.Ö 1900-600
Asya kökenli Huriler tarafından Dogu Anadoluda Van’da Tuşpa merkez olarak kuruldu.
-Krallıkla saltanat usulünde yönetildi. İlk kralları Sarduri dir. Kölecilik yaygındı.
-Şehirlerini savunma amacıyla yüksek kayalılarla yaptılar. Şehirleri alt yapılı olup, iskan politikası uyguladılar.
-Ülke eyaletlere bölündü, eyaletleri Enamlar yönetti.
-Anadolu’daki ilk Feodal devlettir.
-Kurulduğu yerin dışına yayılan ilk ve tek Anadolu medeniyetidir.
-Bugünkü Ermenilerin atalarıdır.
-Ahiret inancı vardır. Ölüler eşyaları ile mezara gömülür yanlarına yiyecek bırakılırdı.
-En ünlü tanrıları Haldi (Savaş), Şivini=Şimiği (Güneş) diğeri Teişeba’dır.
-Asur çivi yazısını kullandılar.
-Kaya mimarisi ve maden işlemeciliğinde en ileri giden uygarlıktır. Saray mimarisinde bol sütunlu kabul salonu olan Abadana yapımını başlattılar.
-Van Kalesi, Çavuştepe ve Tilkitepe kalıntıları, Harput Kalesi, Altıntepe (Erzincan) kalıntıları bunlara aittir.
-Tarımda önemli sulama projeleri vardır.
-İskit ve Medler tarafından yıkıldılar.
VI. DOGU AKDENİZ MEDENİYETLERİ
FENİKELİLER
Suriye, Lübnan arası kıyı şeridinde yaşadılar. Sami ırkındandırlar.
-Şehir devletleri şeklinde yaşadılar. Şehir devletleri Sur, Sayda, Biblos ve Kartaca’dır.
-Bulundukları yer tarım ve hayvancılığa uygun olmadığı için deniz ticareti ile uğraştılar. İlk denizci millettir.
Akdenizde ticaret amaçlı ilk kolonileri kurdular. Kolonileri Yunanlılar ve İonlar gibi sömürgecilik amacı ile değil ticari amaçla kurduklarından çabuk kaybettiler. Yaptıkları ticaretle Ön Asya kültürünü batıya taşıdılar. Gemicilikte ileri gittiler. Sebte boğazını aşarak İngiltereye kadar ulaştılar.
-Mısırdan aldıkları resim yazısından faydalanarak tarihin ilk alfabesini oluşturdular.
Fenike alfabesi 22 harftir. Bugünkü Latin alfabesinin temelidir. Latin alfabesi İonlar Yunanlılar ve Latinlerce geliştirildi
-Dokumacılığı başlattılar. Fildişi işlemeciliğinde ileri gittiler
-Cam ve Boyayı buldular.
-Çok tanrılıdırlar. Kadın ruhunu taşıyan tanıçaları: İştar ile bereket tanrıçası Atargatis ; Erkek ruhunu taşıyan tanrıları: Yıldızlar hakimi Hadad ile İştarın oğlu veya sevgilisi olan Adonis temsil ederdi.
-Persler tarafından yıkıldılar.
İBRANİLER
Sami ırkındandırlar. Önceleri Mısır ile Mezopotamya arasındaki çöllerde yaşadılar. İlk kez M.Ö 17.yüzyılda Hz. Musa zamanında birlik oldular. Hz Davud zamanında Krallık oldular. Hz. Süleyman dönemi ise en parlak dönemdir.
-Hz. Musa’nın ölümünden sonra Musevi adını aldılar.
-M.Ö 1020’de Kudüs’ü başkent yaptılar.
-Hz. Süleymanın ölümünden sonra İsrail ve Yahudi devleti olarak 2’ye bölündüler.
İsraili Asurlular, Yahudi devletine de Babiller son verdiler ve Yahudileri Mısır’a sürdüler.
-Roma İmparatorluğu döneminde isyan ettiler ve Romalılar tarafından dünyanın dört bir tarafına sürgün edildiler. İbrani halkı ancak ülkelerine II. Dünya Savaşından sonra gelebildiler.
-1948’te ABD nin yardımıyla Filistin topraklarında İsrail devletini kurdular.
-Tek tanrılı inancın ilk kez görüldüğü medeniyettir.
Dinleri Musevilikti. Kutsal şehir Kudüstü.
-Kudüs, Müslümanlar ve Hristiyanlar için de kutsal bir şehirdir.
-Yahudilerin din kitabı Tevrat’tır. Yahudilere göre;
“Ölüm.dünya ve insanlık bir Allah olan Yehova tarafından yaratılmıştır. Yehova Musevilik dinini sadece Yahudilere göndermiştir.”
Böylece Musevilik milli bir din haline getirilmiş yayılması engellenmiştir. Kudüs bu tarihten sonra önemli bir dini merkez olmuştur ve Musevilik dini İbranilerin kendi benliklerini korumalarına ve ülkelerine dönmelerinde etkili olmuştur.
-Fenike alfabesini kullandılar. Ticaretle uğraştılar.
-Kudüsteki Süleymaniye Mabedi ( Mescid-i Aksa) nde asur üslubu etkili olmuş yunan ve roma sanatlarının etkisi görülmüştür.
MISIRLILAR M.Ö 3000-333
Kuzeydoğu Afrikanın ilk siyasal birliğidir.Köken olarak halk Akdeniz ırkının zenci unsurla birleşmesine dayanır.
Yontma taş devrinde başlayan bu medeniyet zamanla güçlenmiştir.
-Nom nomes zamanında şehir devleti şeklinde yaşadılar.
-Menes zamanında birlik oldular.
-Firavunlar zamanında merkezi devlet oldular.
-Mısırın etrafı çöl ve denizlerle kaplı olduğu için istila olmamış başka medeniyetlerden etkilenmemişler ama başka medeniyetleri etkilemişlerdir.
-Büyük İskenderin M.Ö 330’daki istilasına kadar Mısır tarihi devam etmiştir.
-Devlet yönetimi Monarşik ve bürokratik bir yapıya sahiptir. Devlet teokratiktir. Kral ilah anlayışı mevcuttur. Ülke Firavun denilen ve tanrının oğlu olduğuna inanılan hükümdarlarca yönetilirdi. Halk firavunu tanrı kabul ederdi ve firavunların yetkileri sınırsızdı. Bu durum Mısırda hukuk fikrinin gelişmesini engellemiştir. Bütün taşınmazlar ve topraklar Firavuna aitti.
-Maaşlı memurlardan oluşan düzenli bir idari teşkilatları vardı.
-Şehir yönetiminde yetkili olan ve Anez adı verilen katipler firavunlarca görevlendirilmişti.
-Firavun II.Ramses in ölümünden sonra zayıfladılar.
-Çok tanrılı inançları vardır. Ahiret inancı mevcuttur. En büyük tanrıları güneş tanrısı Ra’dır. Firavunlar Ra’nın oğlu sayılırdı. Diğer tanrıları ölüleri yargılayan Osiris; İsis, Horus, Amon ve Seth’tir. En önemli tapınakları Lüksor ve Karnaktı. Ölüler için anıtmezar, firavunlar için Piramitler yaptılar. En büyük piramit Keops’tur. Diğerleri Kefren ve Mikerinos’tur. Halk mezarlarına Labirent dendirdi.
Yeni imparatorlukla birlikte firavunlar Teb şehri yakınlarındaki Krallar vadisinde yer altı odalarına degerli taş kakmalı altın lahitlere gömüldüler. Ruh varlığının bozulmamış bir vücutla sürdürülebilirlik inancı ile Mumyacılık tekniğini buldular.
-Mısır, insanı 3 unsurdan oluşmuş bir varlık olarak kabul ediyordu. Bunlar : Vücut, Ruh ve Ka idi. Ka insanın üretici gücünün ifade ediyordu.
-Ekonomi Nil nehrine dayalı tarım ve ticarete dayanıyordu.
Nil nehrine göre yapılan tarımı baz alarak Güneş Yılı esaslı takvimim buldular.
-Hiyeroğlif (Resim) yazısını icat ettiler.
Yazı yazılan kağıtlarına Papirüs denirdi. Hiyeroglif dışında yalnızca din adamlarının kullandığı yazıya Hiyaratik (demotik) denirdi.
-Matematikte ondalıklı sistem, dört işlem, geometride dikdörtgen, dik üçgen, ikizkenar üçgen alan hesaplamasını ve Pi sayısını buldular.
-Geometri ve takvim Nil nehrine göre yapılan tarım sayesinde geliştirildi.
-Hititlerle tarihin ilk yazılı antlaşmasını (Kadeş Antlaşması) imzaladılar.
-Mimari alanında piramitler yapıldı. Karnaktaki 21 metre yükseklikte 4 metre çapındaki sütunları olan Amon Tapınağı Mısır mimarisinin şaheseridir.
-Yeni imparatorluk dönemindeki Kraliçe Nefertiti Büstü gerçekçi heykelciliği başlatmıştır.
-İnsan başlı hayvan bedenli olan heykeller (Sfenks) yaptılar.
-Duvar resimlerinde (Fresk) ilerlediler.
-İlk dini reformu (IV. Amofis zamanında) yaptılar.
-Astronomi alanında ilerlediler.
-Büyük İskender tarafından yıkıldılar.
VII. EGE MEDENİYETLERİ
Oluşumuda Anadolu, Mısır ve Mezopotamya medeniyetlerinin etkileri vardır. Ege medeniyetlerinde bir ortaklık söz konusudur.
GİRİTLİLER
Egede medeniyetin ilk ortaya çıktığı yer Girit adasıdır.
-Tunç çağında üreticidirler. (Tarım)
-Denizcilik ve deniz ticareti gelişmiştir.
-Başkent Knosos’tur.
-Polis denilen şehir devletleri şeklinde yaşadılar. Bu şehir devletlerinin başında Minos denen krallar vardı.
-Depremle yıkılan saraylar yerine yeni saraylar yaptılar. Bunların en eski ve en büyüğü Knosos sarayıdır.
-çok tanrılıdırlar. Kadın tanrıçalar ilk plandadır. Ana tanrıça Rea’dır. Ahiret inancı vardır. Ölülerinin eşyaları ile birlikte gömerlerdi.
-Kendi yazı sistemlerini oluşturdular.günümüzde yazıları en zor çözülen medeniyetlerdendir.
-Şehircilik ve çok katlı ev yapımında ilerlediler.
-Günümüze kadar gelen en önemli sanat eserleri Kandiye deki Knosos Sarayıdır.
-Süslemecilikte Sarmal Eğriyi buldular.
-Thero yanardağının lav püskürtmesi sırasında ağır kayıplar verdiler.
-Akalar tarafından yıkıldılar.
MİKENLER
Akatlar ve Giritliler tarafından Palepones (Mora) civarında kuruldu. Grek kültürünün ilk aşamasıdır.
Başkent Miken ve Tirins’tir. Zamanla Girit, Rodos, Sisam ve Kıbrıs’a kadar ilerlediler.
-Çanakkale de Truvalılar ile ilk boğaz savaşını yaptılar.
Yapılan bu savaş Homeros un İlyada Destanı na konu olmuştur. Şair Homeros savaşın sebebini Mikenlerin güzel prensesi Helena nın kaçırılışına bağlasa da savaşın asıl nedeni deniz ticareti yollarının denetimidir.
-Krallar şatolarda otururdu. Şatoların etrafı 3-5 metre kalınlığındaki surlarla çevrili idi. Tirins ve Miken şatoları günümüze kadar gelmiştir.
-Çok tanrılıdırlar. Ahiret inancı vardır. Kralları için kuyu biçiminde anıtmezarlar yaptılar.
-Greekçe (Yunanca) nin temellerini attılar.
-Toplum friatri lere bölünmüştü.
Mikenler, Dorlar tarafından yıkıldılar.
YUNANLILAR
Aka egemenliğine son veren Dorlar tarafından kurulmuştur.
-Yunanistandaki yerli halkı köleleştirerek Polis denilen şehirler kurdular. Yöneticilerin bulunduğu yerlere Akropolis dendi. Polis oluşumu Krallık , Aristokrasi, Tiranlık ve Demokrasi süreçlerini içerir. Polisin amacı yurttaşın mutluluğudur.
-Şehir devletleri: Atina, Isparta, Korint, Thebai, Larissa ve Megara dır. Isparta Oligarşi ile yönetildi.
-Şehir devletleri geçici olarak Pers savaşlarında birleşmiştir.
-Demokrasinin ilk örnekleri görülür
-Halkın seçtiği Polisi yönetmekle görevli olan kişiye Arhon denirdi.
-Dragon Dönemi:
Dragon ilk kanun koyan arhondur. Yaptığı kanunlar alt tabakaya çok ağır cezalar getirdiği ve soyluları koruduğu için çok kısa sürmüştür.
-Solon Dönemi:
Köylülerin borçlarını bağışladı. Borçlarını ödeyemedikleri için köle olanları kölelikten kurtardı. Doğuştan gelen soyluluğu kaldırdı. Buna karşılık halkı gelirlerine göre sınıflara ayırdı. Fakirlere oy hakkı verdi. Dörtyüzler Meclisi ni kurdu. Toprak reformu yaptı. Anayasa hazırladı.
-Psistratos Dönemi :
Yönetimi zorla ele geçiren bir tirandır. Atinanın güçlenmesini sağladı ve kendi adamlarını göreve getirdi.
-Klestenes Dönemi :
Demokrasiyi tam olarak kurdu. Yunan şehir devletlerini birleşrtirmek istedi.sınıf ayrılığını ortadan kaldırmaya çalıştı. Beşyüzler denen halk meclisini kurdu ve geniş yetkiler verdi. Tiran olmak isteyenleri sürgüne gönderdi.
-Yunan Medeniyeti Laik ve demokratik düzenin ilk örneğidir.
-Laik devlet anlayışı, demokratik ortam, ekonomik güçleri, ticaret ilişkileri bilimin gelişmesini sağladı.
-Yunan kültürü bugünkü batı medeniyetlerinin temel taşıdır.
-Günümüzdeki olimpiyatlar geleneği bunlardan kalmıştır.
-Dünyanın ilk üniversitesi (!) Acamedia Platon tarafından kuruldu.
-Denizcilik ve deniz ticaretinde ileri gittiler.
-Fenike alfabesini batıya aktaran ilk uygarlıktır.
-Çok tanrılıdırlar. Tanrıların Olimpos dağında yaşadıklarına inanırlardı. Tanrıları insan şeklinde düşündüler. Tanrıları ölümsüz kabul ederlerdi. En büyük tanrıları” tanrıların ve insanların babası olarak niteledikleri Zeus’tur. Zeusun karısı Hera gök tanrıçası idi. Heranın , evlenme doğum ve kadın haklarını koruduğuna inanırlardı. Diğer tanrıları denizlerin hakimi Poseidon ile Ares, Hermes, Apollo, güzellik tanrıçası Afrodit, Demeter, ve bereket tanrısı Diyonizos’tur.
-Bereket tanrısı kabul ettikleri Diyonizos a yapılan şenlikler Tiyatronun gelişimini sağladı.
-Mimaride tapınaklar ve heykeller yaptılar. Mimari Dor. İon ve Korint tarzı olarak gelişti. Porthenon Tapınağı bunlardandır.
-Edebiyatta Homeros İlyada ve Odisse destanlarını yazdı.
-Ünlü tiyatro yazarları Sofokles, Euripides, Aristofanes bu devirde yetişti.
-Ahlak biliminin kurucusu Sokrates onun öğrencisi Platon ile platonun öğrencisi Aristo yunan felsefesini kurdu.
-Tarihin babası olarak kabul edilen Herodot ile Thukdides
tarafından tarih bilimi en yüksek aşamasına ulaştı.
HELEN MEDENİYETİ ( BÜYÜK İSKENDER )
Yunanistan’daki siyasi kargaşadan yararlanmak isteyen Makedonya kralı II.Filip Yunanistanı egemenliği altına aldıktan sonra Anadoluyu ele geçiren Perslerle yapacağı sefer hazırlığında iken öldürüldü. Yerine oğlu III.İskender (Büyük İskender) kral oldu.
-II.Filip in kurduğu orduya Falanj denirdi. Askerler kılıç ve 5 metre uzunluktaki Saris denilen mızraklarla savaşırkardı.
-İskender Yunan birliğini sağlayıp, Anadoluya geçerek Perslere karşı Asya Seferi ni başlattı. Guagemala Savaşında Persleri yendi. Batı Anadolu, Suriye ve Mısır’ı ele geçirdi. Mısır’da kendi adıyla anılan İskenderiye şehrini kurdu. Böylece Helenistik Dönem Medeniyeti başladı.
İskender İran’ı daha sonra Kuzey Hindistan topraklarını ele geçirdi. İskender Asya seferi sonunda Asya Kralı olarak ilan edildi. Arabistan’a sefere hazırlanırken 33 yaşında öldü.
İskenderin ölümüyle İmparatorluk 3 parçaya bölündü.
Mısırda Ptoleme Krallığı, Makedonyada Antigonit Krallığı; Trakya, Batı Anadolu ve Hindistanda Selevkos Krallığı kuruldu.
-Büyük İskenderin amacı: aradaki ayrılıkları kaldırarak tek bir dünya devleti kurmaktı.
-Doğu ile Batının sentezi olan bu medeniyet Bizans tarafından benimsenip sürdürüldü.
-Büyük İskender devlet teşkilatı olarak Persleri örnek almıştı.
-Hellenistik dönem merkezleri Antakya ve İskenderiye’dir.
Milet, Efes ve Bergama önem kazandı.
Bergama nın krallık merkezi olması ile önemi artmıştır. Bergama ve İskenderiye kitaplıkları, papirüs ve el yazmalarının toplandığı ünlü kütüphanelerdir. Bergama Kütüphanesinde 200.000 e yakın kitap bulunmaktadır.
-Bergama, buradaki Asklepioan adlı sağlık merkezi ile dönemin önemli bir kültür ve Tıp merkezidir.
-Helen medeniyeti Avrupa medeniyetlerinin temel taşlarındandır. İslam ve Roma medeniyetlerini etkilemiştir.
-Pozitif ve deneysel bilimlerde (Matematik Astronomi, Tıp, Cografya, Tarih, Felsefe…) gelişmeler oldu.
-Arşimet ve Batlamyus bu kültürde yetişti.
-Mimaride Dor, İon ve Korint tarzı devam etmiştir. İskenderiye, Antakya ve Bergama’da büyük saraylar yapılmıştır.
-İskenderiye Feneri ile Rodos Heykeli dünyanın yedi harikalarındandır.
-Heykeltraşlık sanatının örnekleri Bergama Zeus Tapınağı kabartmalarında ve İskender Lahiti nde görülür.
ROMALILAR
Roma medeniyeti İtalyaya göç eden en eski kavimlerden olan İtalikler ile buraya sonradan Anadolu dan gelen Etrüsklerin kaynaşmasından oluşmuştur. Roma şehri İtalya nın merkezindeki Latium bölgesinde Latinlerce kurulmuş bir şehirdi.
İlk oluşum Roma ve çevresine Romülüs tarafından gerçekleştirildi. Önce Krallık sonra Cumhuriyet ile yönetildi. Mısır, Suriye, Mezopotamya ve Batı Akdeniz’e egemen oldular.
-M.Ö 27 yıllarında Kral Oktavyunus’a Augustus ünvanı verilerek İmparatorluk dönemi başlamıştır.
-Kralı, Senato denilen meclisler seçerdi. Cumhuriyet döneminde ülkeyi Senatonun seçtiği Konsüller yönetti.
-Halk sınıflara ayrılmıştı.
1-Patriciler: Romalılardan doğan tam vatandaşlık ve oy hakkı olanlar
2-Plepler : Siyasi hakları olmayan halktır. Bunlar küçük toprak sahipleri ile küçük el sanatları ile uğraşanlardı.
3-Köleler : Hak ve hiçbir hukukları yoktur. Particilerin yanında çalışırlardı. Azatla Plep sınıfına geçebilirlerdi. İlk çağda en fazla köleciliği kullanan Romalılardır.
-Tehlikeler karşısında yönetim Diktatörlere teslim edilirdi
-Lejyon denilen yabancı askerlerden oluşan paralı asker beslediler.
-Başlangıçta yunanlılardan etkilendikleri için çok tanrılıdırlar. Yunanlıların Zeusuna Jüpiter, Areslerine Mars derlerdi.
-Milano Fermanı ile Hristiyanlık dini serbest bırakıldı. Hristiyanlık dini Teodosyus zamanında resmi din oldu.
—Dekemver denilen hukukçular Romanın ilk yazılı kanunları olan 12 Levha Kanunlarını hazırladılar. Bu kanunlar 12 tane levha üzerine yazıldığından bu adla anılmışlardır. Bu kanunlar modern hukukun temeli olup, Partici-Plep mücadelesini sona erdirmek için oluşturulmuştur.
-Günümüzde kullanılan Latin alfabesini oluşturdular.
-Roma medeniyeti tüm İtalya ve Akdeniz milletlerinin ortak tarihidir. Romalılar her alanda yunan ve Helen kültüründen etkilendiler.
-İlk köle ayaklanmasını Spartaküs başlattı.
-Kavimler Göçü ile 2 ye parçalandılar. Batı Roma İmparatorluğu yıkıldı. Doğu Roma İmparatorluğu ise 1453 yılında Osmanlı İmparatorluğu Padişahı Fatih Sultan Mehmet Han tarafından ortadan kaldırıldı.
-Roma rakamlarını (I, II, III, V, X, L, M..) bulup kullandılar.
-Miladi takvimi geliştirdiler (Joul Sezar)
-Batı Akdeniz egemenliği için Kartacalılarla Pön Savaşlarını yaptılar ve kazandılar.
-en önemli eserler su kemerleri anfitiyatro ve tapınaklardır.
*Anadolu’da Romalılardan kalan eserler şunlardır:
-Valans Su Kemeri (Bozdoğan Su Kemeri ) ---İstanbul
-Çemberlitaş, Dikilitaş---İstanbul
-Augustus Tapınağı---Ankara
-Faustina Hamamı---Ankara
-Su Yolu---Ankara (Elmadağ)
-Aspendos Side Tiyatrosu---Antalya
-Zeus Tapınağı---Kütahya
-Gerda Köprüsü---
DOGU ROMA (BİZANS) KÜLTÜRÜ)
Kavimler Ggöçü sonucunda Romanın ikiye ayrılmasıyla merkezi İstanbul olarak kuruldu.
-Mutlak Monarşi ile yönetildi.
-Bizans valilerine Tekfur denirdi.
-Helen kültürü benimsendi.
-Batı Romanın baskısından kurtulmak için Ortodoksluk mezhebini kurdular.
Ortodoksluk mezhebinin liderliğini sırasıyla: Bizans, Osmanlı Devleti (İstanbul un fethinden itibaren) , Ruslar (Küçük Kaynarca Antlaşması ile ) yaptılar
-Bizans zayıflamasına rağmen uyguladığı denge politikası ile ortaçağ boyunca ayakta kaldı.
-Tarihte İstanbulu kuşatan devletler şunlardır:
1-Makedonya kralı Filip
2-Roma İmparatoru Septinus
3-Sasaniler
4-Avarlar
5-Emeviler
6-Abbasiler
7-Çaka Beyliği
8-Ruslar
9-Macarlar
10-Latinler
11-Rumlar
12-venedikliler
13-Cenevizliler
14-Osmanlı Devleti (Fetih)
Bizanstan günümüze kalan eserler şunlardır:
1-Yerebatan ve Bindirek Sarnıçları-İstanbul
2-Ayasofya Kilisesi-İstanbul
3-Ayairini Kilisesi-İstanbul
4-Hora Kilisesi (Kariye Camii)-İstanbul
5-Sergios Kilisesi-İstanbul
6-Sümela Manastırı-Trabzon
|
