DÖRT HALİFE DÖNEMİ (632-661)
Bu dönem Hz. Muhammed (s.a.v) ‘in ölümünden sonra İslam devletinin başına geçen Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali ‘nin halifelik yaptığı dönemlerdir.
-Hz Muhammed (s.a.v) sonra sırayla halifelik makamına gelen Ashab-ı Kiramın en büyüklerinden olan Hz Ebubekir, Hz Ömer, Hz Osman ve Hz Ali (r.a) ‘ye Hulefa-yi Raşidin denir.
-Halife : Hz. Muhammed (s.a.v) ‘in vekili olarak devlet başkanlığı, komutanlık, başhakimlik, din başkanlığı görevlerini yerine getiren kişidir.
-En belirgin özellik 4 halifenin de seçimle göreve gelmiş olmalarıdır. (Bu döneme Cumhuriyet devri de denir)
-Halifelik müessesesi Hz. Ebubekir ile başladı.
-Bu dönemde Suriye, Filistin ve Mısır’da İslam eğemenliği başladı.
-Sınırlar doğuda Ceyhun, batıda Cezayir, kuzeyde Kafkaslara kadar ulaştı.
-Devlet merkezleri Medine ve Kufe şehirleridir.
-Bu dönemde Türklerin Müslüman olmalarına ortam hazırlandı.
HZ. EBUBEKİR DÖNEMİ (632-634)
İç sorunlarla, yalancı peygamberler, Dinden dönenler (Ridde Savaşları) ve zekat vermeyenlerle mücadele etti.
-Arap yarımadası idare altına alınarak ilk kez siyasi birlik sağlandı.
-İlk defa Arabistan yarımadasının dışına çıkıldı. Arap Yarımadası illere ayrılarak valiler atandı.
-Devlet memurlarına ve Halifeye maaş bağlandı.
-Hire Beyliği fethedildi ve cizyeye bağlandı. (633)
-Bizans ile yapılan Yermuk Savaşı (634) kazanıldı ve Suriye’nin fethi başladı. Yermuk Savaşı Bizansa karşı elde edilen ilk zaferdir.
-Umman, Yemen, Bahreyn ve Hadremut ele geçirildi.
Yemen, yaşam koşulları çok uygun bir bölge olduğu için İslam öncesi devletlerin bir çoğu burada kurulmuştur.
-Hz. Ebubekir halifeliği döneminde savaşlarla çok uğraştığı için yönetim ve örgütlenmeye pek ağırlık veremedi.
-Kur’an-ı Kerim kitap haline getirildi. Nedenleri şunlardır:
1-Hz. Muhammed’in vefat etmesi
2-Hafızların çoğunun savaşlarda şehit düşmesi
3-Yalancı peygamberlerin ortaya çıkması
4-Sınırların genişlemesi nedeniyle Kur’an-ı Kerim’in tahrif edilmesinin önlenmek istenmesi
HZ. ÖMER DÖNEMİ (634-644)
İslam Devletinin her bakımdan teşkilatlandığı ve imparatorluk haline geldiği dönemdir.
-Fetihlerin yoğun olduğu dönemdir.
-Hz. Ömer adaleti ve doğruluğu ile tanınmıştır.
-Bu dönemde önemli bir iç sorun olmamıştır.
-Hz Ömer, sabah namazında İranlı bir köle olan Firuz tarafından şehit edildi.
Fetihleri :
-Bizans ile yapılan Ecnadeyn Savaşı ile Suriye’nin fethi tamamlandı. (635)
-Kudüs Şehri teslim alındı.
-Filistin ele geçirildi.(637) ve burada Ömer Camii’nin temelleri atıldı. (Mescid-i Aksa) Hristiyanlara cizye karşılığında can, mal, kilise güvenliği ve din özgürlüğü tanındı.
-İran’ın fethi için Sasanilerle yapılan Köprü Savaşı kaybedildi. (634)
-Sasanilerle yapılan Kadisiye Savaşı ile Irak alındı. (636)
-Celula (637) ve Nihavent (642) Savaşları ile İran fethedildi.
Nihavent Savaşı ile İran ele geçirilmiş, sınırlar Horasan’a kadar ulaşmış ve Türklerle komşu olunmuştur. Böylece Türklerin Müslüman olmalarına ortam hazırlanmıştır.
-639’da Kuzey Mezopotamya El Cezire alındı.
-Urfa,Harran ve Diyarbakır Müslümanların eline geçti.
-640’da Mısır’a girilerek İskenderiye alındı. Daha sonra Amr Bin As , Mısır’ı tamamen İslam topraklarına kattı.
-Kuzey Afrika’da Trablusgarp ve Bingazi alındı.(643)
-Azerbaycan fethedildi. (644)
-İslam Asya kıtası dışında da yayılmaya başladı.
- Kuzey Afrika’da Berberiler, Suriye ve Mısır’da Bizans, İran’da Sasaniler gibi değişik kültürlerle karşılaşıldı. Bu durum İslam kültür ve medeniyetinin gelişimini etkiledi.
-Hz Ömer zamanında fetihlerin fazla olmasının nedenleri ise şunlardı:
1-Hz Ömer’in uygun şartlarda Halife olması
2-Düzenli ordunun kurulması
3-İç karışıklıkların daha önce çözülmüş olması
4-Hz Ömer’in adalet ile ün salması
Teşkilatlar :
Hz Ömer döneminde devlet, imparatorluk haline geldi.
-Fethedilen yerler yönetim birimlerine ayrıldı. Büyük iller oluşturuldu. İllere valilerin yanı sıra Kadılar da atandı. Böylece yönetim ile yargı ayrıldı.
-Maliye amaçlı ilk divan kuruldu.
-İlk ordu divanı olan Divan-ı Cünd kuruldu.
-Düzenli ordu oluşturuldu.
-Ordugah şehirleri ise şunlar idi:
Suriye’de ŞAM, REMLE; Irak’ta BASRA, KUFE; Mısır’da FÜSTAT
-Ordugahların amaçları; sınırları Bizansa karşı korumak, ordunun ihtiyaçlarını karşılamak, fetihleri kolaylaştırmak ve İslamı yaymaktır.
-Adliye teşkilatı kuruldu, resmi yazışmaların saklandığı arşivler oluşturuldu.
-Beytülmal denilen devlet hazinesi kuruldu. Vergi sistemi yeniden düzenlendi.
-İkta sistemi oluşturuldu.
-Hicri Takvim oluşturuldu.
HZ. OSMAN DÖNEMİ (644-656)
Hz Ömer ölüm döşeğinde iken kendisinin yerine geçecek halifeyi seçmesi için oluşturduğu 6 kişilik heyet Hz. Osman’ı halife seçtiler.
-Hz Osman Emevi soyundan idi. Kendi yakınlarını yüksek mevkilere getirince İslam’da ilk karışıklıklar ortaya çıktı.
-Şam valisi Muaviye Kayseri’yi ele geçirerek Amoryan’a kadar ilerledi.
-Muaviye ilk İslam donanmasını kurdu.
-İlk büyük deniz savaşı Bizans ile yapıldı. Kıbrıs alınarak vergiye bağlandı. (653)
-Horasan ve Toharistan alınınca Sasani hükümdarı Yezcerd Türklerden yardım istedi. Böylece Arap orduları ilk kez Türklerle (Türgişler) karşılaştı.
-Müslümanların, Türklerle karşılaştıkları 2. Bölge Kafkaslardı. Bu bölgede İslam ilerleyişi Hazarlar tarafından Belencer önünde durduruldu.
-Kuzey Afrika’da Tunus alındı. İslamiyet Berberiler arasında yayıldı.
-Trablus, Rodos, Girit alındı.
-Hz Osman zamanında Kuranın çeşitli şehirlerde yanlış okutulmasını önlemek Kur’an-ı Kerim çoğaltıldı. Uzak memleketlere gönderildi.
-Hz. Osman iyi niyetli ve yumuşak huylu bir sahabeydi. Hz Muhammed’in damadı idi. Akrabalarının isteklerine karşı koyamıyordu. Bu sebeple de bu dönemde emevi soyu birçok ayrıcalıklar elde etti.
Hz Peygamberin eşi Hz Ayşe, sahabeler ve görevlerinden uzaklaştırılan valiler v.s. bu duruma karşı çıktılar. Halk arasında Hz Osman’ın, akrabalarını kayırdığı ve iltimas söylentileri hızla yayıldı. Irak (Kufe) ve Mısır’da isyanlar çıktı. Medine’ye kadar gelenler evinde Kur’an-ı Kerim okumakta olan Hz Osman’ı şehit ettiler (656)
HZ ALİ DÖNEMİ (656-661)
Hz. Osman’ın şehit edilmesinden sonra Halifeliğe Hz Ali seçildi.
-Hz Ali’nin halifeliğini Hz Ayşe, Talha ve Zübeyir kabul etmedi. Hz Ali’ye karşı birleşip ayaklandılar. Basra’da savaştılar, Hz Ali isyanı bastırdı. Talha ve Zübeyir öldürüldü. Hz Ayşe Medine’ye gönderildi. Genelde mücadele Hz Ayşe’nin bindiği devenin çevresinde yapıldığı için bu iç savaşa Cemel Vakası dendi. (656)
-Cemel Vakası ilk iç savaştır.
-Hz Ali başkenti Kufe’ye taşıdı.
-Suriye valisi Muaviye de Hz Osman’ın katlinden sorumlu tuttuğu Hz Ali’ye karşı isyan etti.
Savaşı Hz Ali kazanırken Amr Bin As’ın oyunuyla Muaviye Kur’an’ı mızraklarının ucuna takarak yenilgiden kurtuldu. (Sıffın Savaşı 657) Savaşın sonucunun hakemlerce karara bağlanması istendi. Hz Ali’nin hakemi Ebu Musa; Muaviye’nin hakemi Amr Bin As idi. İki hakemde Hz Ali ve Muaviye’nin görevlerinden alınarak başka birinin halife seçilmesine karar verdiler. Ebu Musa buna uyarak Hz Ali’yi halifelikten azletti. Amr Bin As ise önce Hz Ali’yi halifelikten azletti, sonra Muaviye’yi halife ilan etti. Hz Ali böyle bir karara razı olmadı. (Hakem Olayı 659)
-Hakem olayı ile İslam’da ilk ayrılıklar yaşandı.
-Bu olaydan sonra İslam toplumu 3 kısma ayrıldı.
1-Şiiler : Hz Ali’ye destek olanlara dendi.
2-Hariciler : Hz Ali’den ayrılanlara dendi. Bunlar Hz Ali ve Muaviyeyi reddederler.
3-Emeviler: Hz Muaviyeyi destekleyenlere dendi.
-Hz Ali döneminde fetihlerin durmasının nedeni iç karışıklıklardır.
-Hariciler Nehrevan’da olanların intikamını almak için Hz Ali, Muaviye ve Amr Bin As’ı aynı günde öldürme kararı aldılar. Amr Bin As hasta olduğu için camiye vekilini gönderdiğinden vekili öldürüldü. Muaviye suikasttan yaralı kurtuldu. Hz Ali camide alnından zehirli bir kılıçla yaralandı. 3 gün sonra vefat etti. (661)
-Hz Ali’inin ölümünden sonra dört halife dönemi sona erdi.
|
