BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040-1157)
Oğuz kelimesi, Boylar, Kabileler demektir. Türk boylarını ifade eder.
-Oguz adına ilk defa Yenisey Kitabelerinde rastlanmıştır.
-10.yy’dan itibaren Oguzlar , Türkmen adını taşımaya başladılar.
-Oguzlar, Üçok ve Bozok diye 2 kola ayrılarak teşkilatlanmışlardır.
-Üçok koluna bağlı boylar şunlardır:
Bayındır, Çavuldur, Yüreğir, İğdir, Salur, Eymür, Pecene, Çepni, Alayuntlu, Büğdüz, Yıva ve Kınık
-Bozok koluna bağlı boylar ise şunlardır:
Kayı, Bayat, Avşar, Dodurga, Alkaevli, Karaevli, Yazır, Yaparlı, Döğer, Kızık, Karkın ve Beğdili dir.
Selçukluların kurucuları Oğuz Türkleridir. Selçuklular, Oğuzların Üçok koluna bağlı Kınık boyundandırlar.
-10. yy’da Oğuz Yabgu devletine bağlı idiler. Bu devlette ordu komutanı Selçuk Bey, Selçuk Bey’in babası Demir yaylı lakaplı Dukak ise Oguz Yabgu devletinde Subaşı idi.
Selçuk Bey, devlet ile arası açılınca Cend şehrine gelerek yerleşti ve Müslüman oldu. (1002) Cend’den Oğuzların baskısı üzerine Maveraünnehir’e göçerek burada Samanoğullarına bağlı olarak yaşadılar. Samanoğulları yıkılınca Tuğrul ve Çağrı Bey’in önderliğinde Horasan’a göçtüler. Bu arada Selçuk Bey’in ölümünden sonra onun yerine geçen Arslan Yabgu, Gazneli Mahmut tarafından esir edildi. Horasan’da Gazneliler ile mücadeleler başlattılar. Yapılan savaşlardan Nesa (1035), Serahs (1038) ve Nişabur Savaşlarını Selçuklular; II. Nişabur Savaşını Gazneliler kazandı.
Dandanakan Savaşı (1040)
Gazneliler ile yapılan bu savaşı Selçuklular kazandı.
-Gazneliler yıkılma sürecine girdi.
-Selçukluların İslam dünyasındaki ünleri arttı.
-Tuğrul Bey, Selçuklu sultanı ilan edildi.
-Selçuklu devleti tam anlamı ile kurulmuş oldu.
-Selçuklular İran’a yerleşti.
Selçuklular, Türkmenleri Anadolu’ya yerleştirmek, İslamı yaymak için 1018’de Çağrı Bey’in önderliğinde Anadolu’ya ilk keşif akınlarını yaptılar.
-Anadolu’ya akın yapan ilk Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey’dir.
Tuğrul Bey İran ve Azerbaycan’ı aldıktan sonra Rey şehrini başkent yaptı.
-Abbasi halifesinin yardım isteği üzerine Bağdat’a girdi. Şii Büveyhoğullarına son verdi. Abbasi halifesini koruyuculuğu altına aldı.(1055) Halife ile Tuğrul Bey arasında bir antlaşma yapıldı. Antlaşmaya göre; Halife siyasi, Tuğrul Bey’de dini işlere karışmayacaktı. Bu antlaşma Türk İslam tarihindeki ilk Laik uygulamadır.
Pasinler (Hasankale) Savaşı (1048)
Anadolu’nun fethi için Bizans ve Gürcü kuvvetlerle yapılan ilk savaştır. Selçuklular kazandı.
-Gürcü kralı Liparit esir edildi.
-Türklerin Anadolu’da ilerlemeleri kolaylaştı.
Tuğrul Bey’in ölümünden sonra yerine Çağrı Bey’in oğlu AlpArslan geçti.
Alparslan Dönemi (1063-1072)
Selçukluların yükselme dönemidir.
-Ayaklanmaları bastırdıktan sonra ilk seferini Azerbaycan ve Gürcistan’a yaptı.
-Kars ve Ani kaleleri alındı.
-Anadolu’nun fethi için komutanlar görevlendirdi.
1070 ‘de Mısırdaki Fatımiler üzerine sefere çıkmıştı ki Halep önlerinde Bizans İmparatorunun Doğu Anadoluya doğru ilerlediğini öğrendi. (1071)
Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071)
Alparslan Malazgirt ovasında Bizans ordusu ile karşılaşmış ve Bizansı yenilgiye uğratmıştır.
Bizans kralı Roman Diyojen esir edildi ve yapılan bir antlaşma ile serbest bırakıldı. Antlaşmaya göre:
-İmparator kurtuluş parası verecek ve her yıl vergi ödeyecekti
-Doğu Anadolu Türklerde kalacaktı.
Ancak, Bizansta tahta çıkan 7. Mihail antlaşmayı tanımadı
Alparslan, Kutalmışoğlu Süleyman Şah ve diğer komutanları Anadolunun fethi için görevlendirdi.
-Malazgirt Savaşı ile Anadolu kapıları Türklere açıldı.
-Türkiye tarihi başladı
-Bizansın savunma gücü kırıldı.
-Malazgirt savaşı, Haçlı Seferlerine neden oldu.
Alparslan’ın komutanları fethettikleri yerlerde Selçuklulara bağlı Mengücük, Saltuk, Danişment, ve Artuklular beyliklerini kurdular. Amaç Anadolu’nun fethini hızlandırmaktır.
Alparslan 1072’de Maveraunnehir’de esir alınan bir kale komutanı tarafından öldürüldü. Yerine oğlu Melikşah geçti.
Melikşah Dönemi (1072-1092)
Devletin en parlak dönemidir. Hükümdar olmasında vezir Nizamülmülk’ün önemli rolü vardır.
-Diyarbakır, Urfa, Halep ve Filistin alındı.
-İpek ve Baharat yolu ele geçirildi.
-Altın para bastırıldı.
-Melikşah adına Celali Takvimi yapıldı ve kullanıldı.
-Nizamülmülk’ün getirdiği İkta Sistemi uygulandı.
-Bağdat’ta Nizamiye Medresesi kuruldu.
-Medreselerde pozitif bilimler okundu.
Melikşah’ın ölümünden sonra oğulları Mahmud Berkyaruk, Mehmet Tapar ve Sencer arasında çıkan taht kavgaları sonucunda Selçuklu devleti birliğini koruyamadı.
Sencer Dönemi ( 1117-1157)
Selçukluların son büyük hükümdarıdır. Devletin dağılmasını önlemeye çalıştı.
-Gazne ve Maveraünnehir’i aldı.
Katvan Savaşı (1147)
Karahitaylarla yapıldı. Selçuklular yenildi ve yıkılma sürecine girdiler. Sencer ölünce devlet Oguzlarca yıkıldı.
-Selçuklu topraklarında birçok Atabeylik ve devlet kuruldu.
Kurulan devletler şunlardır:
1) Suriye Selçukluları
2) Horasan Selçukluları
3) Irak Selçukluları
4) Kirman Selçukluları
5) Anadolu Selçukluları
Kurulan Atabeylikler ise şunlardır:
1) Zengiler (Musul)
2) Salgurlar (İran)
3) İldenizoğulları (Azerbaycan)
4) Börüler
5) Erbil
6) Harzemşahlar
7) Beğtekinoğulları
Büyük Selçuklu devletinin dağıldığı sıralarda Haçlı orduları Anadoluya girmeye başladılar.
Büyük Selçuklu Devletinin Yıkılış Sebepleri :
1) Ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaştırılması
2) Oğuzların küstürülmesi
3) Atabeyliklerin bağımsızlıklarını ilan etmeleri
4) Batınilerin olumsuz çalışmaları
5) Abbasilerin yeniden güçlenmek istemeleri
6) Haçlı seferlerinin olumsuz etkileri
Büyük Selçuklularda çıkan isyanlar:
İbrahim Yinal İsyanı, Kutalmışoğlu Süleymanşah İsyanı, Tutuş İsyanı, Kavurd İsyanı, Atsız İsyanı
Büyük Selçukluların Tarihteki Rolleri :
1) Anadolu’yu Türk yurdu haline getirdiler
2) Haçlıların Ön Asya üstünlüklerine son verdiler.
|
