ORTAÇAĞDA KURULAN DİĞER DEVLETLER:
FATIMİLER (910-1171)
İsmaili mezhebinin şeyhi Ubeydullah tarafından Abbasilerin zayıflaması üzerine Tunus’da kuruldu.
-Suriye ve Kuzey Afrika’da egemen oldular.
-Akşitleri yıkarak Mısır’ı aldılar.
-Başkent Kahire’dir.
-Ticaretle uğraştılar.
-Sahte bir bağ ile kendilerini Hz. Ali ve Hz. Fatma’ya bağladılar.
-Şiilik propagandası ile güç topladılar.
-İslam dünyasını olumsuz etkilediler.
-Birçok batıl mezhep (Batınilik,Dürzilik, Haşhaşilik, İsmailiye) çıkardılar.
-Şii Fatımi birliklerinin Haçlılar ile hareket ederek Sünni İslam halifesine saldırması Sünni-Şii ayrımını göstermektedir.
-Halife Mustansır zamanında Kuzey Afrika, Mısır, Suriye, Batı Arabistan ile Sicilya’ya hâkim oldular.
- İslam alemindeki nüfuzlarını Büyük Selçuklular kırdı.
-Eyyubiler tarafından yıkıldılar.
-Bazı sanat eserleri şunlardır:
El Ezher Cami (Kahire)
Medhiye Cami (Kahire)
Darül Hikme Medresesi (Kahire)
EYYUBİLER (1774-1250)
Şirkuh’unyeğeni Selahaddin Eyyubi tarafından Mısır ve Suriye’de kuruldu.
-Fatımi devletine son verdiler.
-Bir kürt devletidir.
-Hıttin Savşı’nda Haçlıları yendiler ve Kudüs’ü aldılar.
-III.Haçlı Seferine neden oldular.
-İkta sistemini uyguladılar. Toprak yönetimleri Osmanlılara benzer.
-Türklerden oluşan Hassa Orduları var idi.
-Eyyubi ordusunun temeli Tavaşi ve Memluklerden oluşuyor idi.
-İç mücadeleler yüzünden zayıfladı Memluklu komutanı Aybey tarafından yıkıldılar.
-İnşaat, El sanatları, Gemicilik, Kağıt, Cam ve silah üretiminde ilerlediler.
-İçkale (Halep) bunlardan kalmıştır.
MEMLUKLER (KÖLEMENLER) (1250-1517)
Mısır ve Suriye’de Aybey tarafından kuruldu.
-Mısır ve Suriye’deki haçlı kalıntılarını sildiler.
-Moğollara karşı üstünlük sağlayan tek devlettir.
-1260 Ayn Calut, Mercisofar ve 1273 Elbistan Savaşlarında Moğolları 3 kez yenilşgiye uğrattılar.
-Ayn Calut Savaşı ile Moğolların ilerleyişi durdu.
-Memluklu hükümdarı Baybars bu başarıları ile Ortadoğu, Batı Avrupa ve İngiltere’yi olası bir Moğol istilasından kurtardı.
-Baybars’ın Amacı Tüm İslam alemini Memluklerin etrafında toplamaktı.
-Baybars Haçlı Seferlerine karşı mücadelesinden sonra İslam Gazisi ünvanını almıştır.
-1266’da kendilerine Moğollarla birlikte saldıran Ermenileri Çukurova’dan Mısır’a sürüldü
- Ermeni krallıkları ortadan kaldırıldı.
-Abbasi Halifesi koruma altına alındı.
-Cem Sultanı ve Dulkadiroğluları beyliğini korumaları sebebinden Osmanlı Devleti ile Fatih döneminde araları açıldı.
-Osmanlı Devletinin Karamanoğulları beyliğini ortadan kaldırması, Dulkadiroğluları beyliğini ortadan kaldırmak istemesi ve Memlukların hâkimiyet alanlarını Anadolu’ya yaymak istemelerinden dolayı savaş çıktı.
-Osmanlılar ile Memlukler arasında ilk savaş II.Bayezıt döneminde çıktı.
-Yavuz döneminde 1516 Mercidabık 1517 Ridaniye Savaşları ile Memlukler ortadan kaldırıldı.
-Mısır’da Osmanlı Hâkimiyeti zor kurulmuştur nedeni:
1.Mısır halkının Memluklu beylerini desteklemesi
2.Mısır halkının Osmanlılara karşı ayaklanmaları
-Resmi dilleri Türkçe’dir.
-Sultan Berkuk Türkçe’yi resmi dil olarak ilan etmiştir.
-Devleti idare edenlere Emir denirdi.
-Hükümdarlık babadan oğla geçmezdi. Emirler nüfuzlu komutanlar arasından seçilirdi. Bu nedenle Memluklu devletinin ömrü daha kısa olduğu halde tahta Osmanlılardan fazla hükümdar geçmiştir.
-Hükümdarın yazılı buyruklarına sultaniyet denirdi.
-Memluklerden kalan sanat eserleri şunlardır:
Kalatül Cebel Sarayı , Berkuk Türbesi , Baybars Cami , Kalavun Cami , Kayıtbay Cami (Kahire) , Sultan Hasan Cami
-Bimarhane, Kahirede sultan Kalavun tarafından yaptırılmış ünlü bir hastanedir.
-Sultan Baybars devrin tarihçisi Ayni’nin Ikdül Cuman adlı eserini Türkçe’ye çevirmiştir.
-Sultan Kansu Gavri ise Türkçe şiirler yazar idi.
HARZEMŞAHLAR (1097-1231)
Harzem bölgesinde Kutbeddin Muhammed tarafından kuruldu. Temelini Tavaşiler oluşturuyor idi.
-Sencer’in ölümüne kadar Selçuklulara bağlı yaşadılar.
-Selçuklu devleti yıkıldıktan sonra kurulan atabeyliklerdendir.
-1157’de İlarslan (Aladdin Tekiş) tarafından bağımsızlıkları ilan edildi.
-Maveraünnehir, Türkmenistan, İran ve Afganistan’a hâkim oldular.
-Moğollarla mücadele ettiler (Celaleddin Harzemşah)
-Ahlat’ı alınca Anadolu Selçuklu devleti ile araları bozuldu. Alaaddin Keykubat ile yaptıkları Yassı Çimen Savaşını kaybettiler ve yıkılma sürecine girdiler.
-Moğollar tarafından yıkıldılar.
-Edebiyat dili Farsça, İlim dili Arapça, saray dili Türkçe idi.
-Bazı sanat eserleri şunlardır:
Aksaray Ding Kümbeti
Fahreddin Razi Kümbeti
Sultan Tekiş Kümbeti
-Zemahşeri, Fahreddin Razi dönemin bilginleridir.
KARAKOYUNLULAR (1365-1469)
Erçiş, Erzurum, Musul çevresinde Bayram Hoca tarafından kuruldu.
-Başkent Tebriz’dir.
-En ünlü hükümdarları Kara Yusuf’tur.
-Kara Yusuf , Timur’dan kaçarak Osmanlılara sığınmış ve Ankara Savaşına neden olmuştur.
-Bugün Van’daki koyun heykelleri bunlardan kalmıştır.
-Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan tarafından yıkıldı.
-Cihanşah’ın Tebriz’de yaptırdığı Gök Mescid önemli sanat eserleridir. Cami, medrese ve kütüphaneden oluşan bu eser Muzafferiye İmareti adını taşır.
AKKOYUNLULAR (1402-1501)
Karayülük Osman Bey tarafından Azerbaycan ve Irak’ta kuruldu.
-Başkent Tebriz’dir.
-Karamanoğullarını korumaları, Venedik ile Osmanlılar aleyhine antlaşma yapıp ateşli silah getirmeleri üzerine Fatih Sultan Mehmet döneminde yapılan Otlukbeli Savaşında yenildiler ve bir daha toparlanamadılar.
-Safeviler (Şah İsmail) tarafından yıkıldılar.
-En ünlü hükümdarları Uzun Hasan’dır.
Uzun Hasan Otlukbeli Savaşından sonra çok yaşamamış ölmüştür.
-Uzun Hasan Kur’anı Kerim’i Türkçeye çevirten ilk hükümdardır.
-Bu dönemde yazılan Arzname’de idari teşkilat ve saray teşrifatı hakkında bilgi verilmiştir.
-Bir maden kitabı olan Cevahirname bu dönemde yazılmıştır.
TİMUR DEVLETİ (1370-1501)
Çağatay Hanlığına (Moğolların bir kolu) damat olan Türk asıllı Timur tarafından Semerkant’ta kuruldu.
-Çağatay Hanlığına son verdiler.
-Altınordu ile Osmanlı Devletine büyük zararlar verdiler.
Osmanlı Devletini Ankara Savaşında yenilgiye uğratarak Anadolu Türk birliğinin bozulmasına neden oldular.
-Timur bu savaştan sonra Anadolu Beyliklerinin yeniden kurulmasını sağladı.
-Devletin sınırları Karadenizin kuzeyinden, güneyde Hindistan’a Doğuda Tanrı dağlarından, batıda İzmir’e kadar uzandı.
-Altınordu devletine son verdiler.
-Timur, Çin seferine hazırlanırken öldü ve devlet parçalandı.
-Özbekler tarafından yıkıldı.
-Ak Saray Timur tarafından Keş şehrinde yaptırılmış çinileri ve 6 metre yüksekliğindeki kapısı ile tanınır.
-Bibi Hanım Mescidi, Gök Saray Timur tarafından yaptırıldı.
-Mimaride İran tesiri vardır.
-Çiniler güneş ışınlarının tesirini azaltmak için binaların dış yüzeyine yapılmıştır.
-Timur’un torunu Uluğ Bey ve onun öğrencisi olan Ali Kuşçu özellikle astronomi ilminde ilerlediler.
-Uluğ Bey Rasathanesi Semerkanttadır.
-Uluğ Bey’in bu alandaki eseri Yıldızların Fihrist Cetvelleri’dir.
-Ali Şir Nevai, Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu ispat etmek için Muhakemet’ül Lügateyn adlı eseri bu dönemde yazmıştır.
-Herat ve Şiraz’da resim okulları açıldı.
-En ünlü ressam Kemaleddin Bihzad bu dönemde yetişmiştir.
BABÜR DEVLETİ (1526-1858)
Timur soyundan Babürşah tarafından Hindistan’da kuruldu.
-Başkent Ağra’dır.
-En güçlü dönem olan Ekberşah döneminde Fetih Pur şehri inşa edildi.
-İngilizler 1858’de Hindistan’ı işgal ederek bu devleti yıktılar.
-Topkapı sarayına benzeyen Delhi Kalesi Cihanşah döneminde yaptırıldı.
-Babürşah’ın hayatını anlattığı Babürname önemli bir eserdir.
-Türk-İslam mimarisinin en güzel örneği Cihanşah tarafından karısı Mümtaz mahal için Hindistan’da kurulan Taçmahal 22 yılda tamamlanmış olup önemli bir eserdir. Osmanlı mimarı Mehmet İsa Efendi tarafından yapılmıştır.
-Delhi’deki Ataka Han Türbesi diğer bir sanat eseridir.
MOĞOL İMPARATORLUĞU (1206-1227)
Orta Asya’da göçebe olarak yaşayan putperest bir kavimdir. Eskiden Türklerin çobanlığını yaparlar idi.
-Moğolları devlet haline getiren Cengiz Han (Temuçin) dır.
Asya’nın büyük bir kısmına ve Doğu Avrupa’ya hakim oldular.
-Memluklerle yaptıkları Ayn Calut savaşı ile ilerlemeleri durdu.
-Başkentleri Karakurum idi.
-Türklerle iç içe yaşadıkları için her alanda benzerlik söz konusudur.
-Moğollar 4 gruptan oluşuyordu. Bunlar :
1-Han Ailesi ve Komutanlar
2-Askerler
3-Halk
4-Köleler
-Anadolu’yu etkileyen Moğol işgallerinin özellikleri şunlardır:
1-Halka sert ve acımasız davrandılar.
2-Şehirleri yakıp yıkıp yağmaladılar.
-Moğol işgallerinden en büyük zararları Türkler ve Müslümanlara olmuştur.
-İşgal ve baskıların sonuçları arsında olumlu olanları da vardır:
· Moğollardan kaçan Türkler Anadolu’ya gelip yerleşerek buradaki Türk nüfusu artırmışlardır.
-Moğollar teslim olan halkı vergiye bağlarlar ve zarar vermezlerdi.
-En önemli devlet organları Kurultay idi.
-Cengiz Han ölünce devlet 4’e ayrıldı.
1.Kubilay Hanlığı (1226-1368)
-Çin ve Moğolistan’da kuruldu.
-İslamı kabul etmediler.
-Çin egemenliğine girdiler.
2.Çağatay Hanlığı (1227-1370)
-Türkistan’da kuruldu
-Türkleştiler ve İslmı kabul ettiler.
-Timur tarafından yıkıldı.
3.İlhanlı Devleti (1256-1353)
-İran ve Irak’ta kuruldu.
-Hülagu önderliğinde Türkleşmediler.
-İslamı tam olarak kabul etmediler.
-Baybars’a 2 kez yenildiler.
4-Altınordu Devleti (1286-1502)
-Rusya’da Batuhan tarafından kuruldu.
-Volga(İdil) Bulgarlarına son verdiler.
-Avrupa’ya kadar hakim oldular.
-Rusların güneye inmesine engel oldular.
-Devletin merkezi Saray şehri idi.
-13.yy’dan itibaren Türkleştiler.
-Berke Han zamanında İslamı kabul ettiler.
-Doğu-Batı kültürünü ticaret yoluyla etkilediler.
-Uygurların yardımı ile sanat ve ticareti geliştirdiler.
-Çin, İslam dünyası ve Doğu Avrupa’daki karışıklıkları önlediler.
-Yıktıkları şehirleri onarıp yeni şehirler kurdular.
-Altınordu devleti Timur’un yardımı ile Toktamış Han tarafından ele geçirildi. Ancak Toktamış Han’ın Timur ile arası açılınca Timur 2 seferle Bu devletin parçalanmasına neden oldu. Devlet 5 hanlığa ayrıldı.
-Altınordu devletinin parçalanması Rusların işine yaradı Bundan yararlanan Ruslar giderek güçlenmeye başladılar.
4 hanlık Ruslar tarafından yıkıldı.
-Kazan Hanlığının yıkılması ile Rusya devleti kurulmuş oldu. Altınordu devletinin devamı olan Kırım Hanlığı 1475’te Osmanlı egemenliğine girse de 1783’te Osmanlılardan ayrılarak Rus topraklarına katıldı.
-Altınordu devlet yapısı Feodal Rus devletinin yapısını etkilemiştir. Bunun nedeni Rusların 250 yıl Altınordu devleti egemenliğinde yaşamalarıdır.
-Ögeday Kağan zamanında Moğolların Gizli Tarihi diye bir eser yazılmış ve eserde Cengiz Han’ın hayatı anlatılmıştır. Ancak bu eserin yazarı belli olmamıştır.
-Bu dönemde ünlü tarihçi Reşidüddin, Cami’üd Tevarih adlı eseri yazmıştır.
|
