İSLAM ÖNCESİ TÜRKLERDE KÜLTÜR VE MEDENİYET
Türk tarihi siyasi ve kültürel açıdan devamlılık gösterirken coğrafi açıdan bir bütünlük taşımadığı görülmektedir.
1-DEVLET YÖNETİMİ
Eski Türkler devlete İl derlerdi. Devletin başında Kağan (Hakan) bulunurdu. Hanımı Hatun ise yardımcısıydı.
-Ülke Doğu-Batı diye 2’ ye ayrılarak yönetilirdi. (Çiftehakanlık) Batı, doğuya bağlıdır.
-Hükümdarın göreve tanrı tarafından getirildiğine inanılırdı. Buna Kut Anlayışı denmektedir.
-Hükümdar unvanları: Han, Kağan, Şanyu, Tanhu, İlteber, İdi-kut, Han , Yabgu, Hakan idi.
-Sağ-Sol tarafların yöneticilerine ise İliğ, Yabgu, Şad ünvanları verilirdi. Yabgu, Şad Hakandan sonra gelen en büyük ünvanlardır.ve hakanın en büyük kardeşi bu ünvanları taşırdı.
-Hükümdarın görevi: Halkı her türlü tehlikeden uzak refah ve mutluluk içerisinde yaşatmak, ordulara komutanlık etmek, büyük davalara bakmaktır.
-Hükümdarlığın alametleri şunlardır:
*Otağ (Çadır)
*Çadırın önüne 9 tane tuğ dikilmesi ve davul çalınması
*Taht
*Sorguç (Kotuz , Serpuş)
-Hakandan sonra gelen en büyük yönetici Hakanın büyük oğlu veliahttı. Erkek çocuklarına Tiğin denirdi.
-Hakanın yetkileri sınırsız değildi. Devlet işlerinde hakana yardım eden meclise önceleri Toy denirken sonraları Kurultay dendi. Bu yönüyle kurultay bir danışma meclisi şeklindeydi. Kurultaya hakanın karısı hatunda katılırdı.
-Türkler teşkilatçı olmaları nedeniyle tarihte birçok devlet kurmuşlardır.
-Orta Asyada kurulan Türk devletleri çabuk yıkılmıştır. Bunun nedeni Türk veraset sistemidir. Türk veraset sisteminde her prensin hükümdar olma hakkı vardı.
-Türk devletlerinde Bağımsızlık, Vatan, Töre çok önemlidir. Töreye uyma zorunluluğu vardır.
-Türk devletlerinde göçebe hayattan dolayı Konfederasyon sistemi oluşmuştur.
-Ülke toprakları hükümdar ailesinin ortak malıdır.
-Türklerde ilk devlet teşkilatını Hun hükümdarı Mete Han yapmıştır.
2-MEMLEKET YÖNETİMİ
İdari Teşkilattaki makam ve memurluklar şunlardır: Yabgu, Şad, Tarhan, Tudun, Buyruk, Yuğruş, Atabey, İnanç, Tarkan, Apa, Ataman, Çavuş, Bitikçi.
Bitikçi (Tamgacı) : Dış işleri Bakanı, elçilik, (Katip)
Tudun : Vergileri toplayan maliyecidir. (Vali)
Teğin: Hükümdar çocuğu, şehzade
Buyruk : Hükümdarın emir eridir. (Bakan)
Tarkan : En büyük askeri komutandır.
Yabgu : Devletin batısını yöneten hükümdarın kardeşi veya akrabalarından biridir.
Şad : Eyaletlere yönetici olarak giden hükümdar çocuğudur.
3-ORDU
-Türkler her an savaşa hazır şekilde yetişirlerdi.
-Herkes askerdir. (Ordu-Millet sistemi)
-Paralı askerlik yoktur.
Çocuklar büyüyüp bir kahramanlık göstermedikçe ona isim verilemezdi.
-Türk ordusunun temeli atlı askerlere dayanıyordu.
-Türk ordu teşkilatı ilk defa Mete Han tarafından oluşturulmuş ve Onlu sistem bulunmuştur.
-Paralı askerlik sadece Hazarlarda vardır.
-Türk ordusunu Hakan komuta ederdi. Hakan olmazsa Yabgu veya Tiğin orduya komutanlık ederdi.
-Ordunun kullandığı silahlar Ok, Yay, Kılıç, Kalkan, Kargı ve mızraktır.
Metenin yaptığı ıslıklı oklar düşmanın moralini bozardı. Hunlarda atların kuyruklarının düğümlenmesi savaş işaretiydi.
-Savaş taktikleri : Sahte Ricat (Aldatıcı geri çekilme) , Pusu yani Hilal (Turan) taktiğidir.
Savaş öncesinde düşman ülkelere keşif akınları yapılır, düşman çöllere ve bozkırlara çekilirdi.
4-TOPLUM YAPISI
Türk devletleri genel olarak iki sosyal birliğe Aile ve orduya dayanıyordu.
Türk toplumunun temeli olan aileye Oğuş deniyordu.
Boy: Oğuşların (aile) birleşmesinden oluşan mahallelerdi.
Budun : Boyların birleşmesinden oluşurdu.
Uruğ : Budunların birleşmesinden oluşurdu. (Sülale)
İl : Devlet demektir.
Kün : Halk demektir.
Boy’un başında Bey, Budun’un başında Han bulunurdu.
-Göçebe Hayat hakimdir sebebi Bozkır iklimi ve geçim kaynağının hayvancılık olmasıdır.
-Göçebeler Yurt adı verilen çadırlarda otururlardı.
-Eti uzun süre koruyabilmek için konserve yapmayı öğrenmişlerdi.
-Kışın Kışlaklarda , yazın ise Yaylaklarda otururlardı.
-Atın etini yerler, sütünden Kımız denilen içki yaparlar, derisini giyimlerinde kullanırlardı.
-Başlarına Börk denilen bir başlık giyerlerdi.
-Yapılan törenler Yuğ, Bahar bayramı, Şölen (Av partileri) lerdi.
5-HUKUK
Türklerde yazılı hukuk yoktur. Herkesin uymak zorunda olduğu örf ve adetlere Töre denirdi.
-Törenin kaynağı Halk, Hakan ve Kurultay’dır.
-Adam öldürmenin cezası idamdır.
-En büyük hapis cezası 10 gündür. Bunun nedeni Göçebe hayat yaşamalarıdır.
-Yargu yüksek devlet mahkemesidir. Büyük davalara siyasi suçlara bakardı. Başkanı hükümdardı.
-Yargucu adi suçlara bakardı.
6-DİN
Türklerin ilkel dinleri Totemcilikti. Türklerin inanışları 3 grupta toplanır.
Tabiat Kuvvetlerine İnanma : Dağ, orman, ırmak, tepe v.b. kutsal sayılırdı.
Atalar Kültü : Büyüklere ve atalarına saygı gösterirlerdi. Bunların öldükten sonra aile bireylerini koruduğuna inanırlardı. Asya Hunları her yıl mayıs ayında atalarına kurban keserlerdi.
Göktanrı Dini : Türklerin asıl dini idi. Bu inancın esasları Orhun Kitabelerinde görülür. Bu kitabelere göre Tanrı kainatın yaratıcısı ve tektir. Hun ve Göktürklerde yaygın olan bu inanç Uygur, Hazar ve Macarlarca da benimsenmişti.
-Türkler Göktanrı adına at ve koyun kurban ederlerdi.
Yuğ :
Baharda ölen kişiler için yapılan cenaze törenleridir.
Kurgan :
Ölüler için yapılan mezarlardır.
Balbal :
Mezarların başına ölen insanın öldürdüğü insan sayısınca insan suretinde taşlar dikilirdi. Bu taşlara balbal denirdi.
-Ölen kişi; atı, silahları, sevdiği eşyalarıyla birlikte gömülürdü. Bu da Eski Türklerde Ahiret inancının olduğunu göstermektedir. Türklerde hiçbir zaman putperestlik ve ateşperestlik görülmemiştir. Dinsel inançlara saygı gösterilmiştir.
Şamanizm :
Şamanizm din olmaktan çok falcılık, büyücülük ve doktorlukla ilgilidir. Şamanizm sadece İskitler de yaygındır.
Şamanizm ile ilgili ayin ve törenleri yapanlara Şaman veya Kam (Baksı) denirdi.
-İslamiyet dışındaki dinler Türklerin ortadan kalkmalarında rol oynadığı gibi Türklüklerini dahi kaybetmelerine yol açmıştır.
7-DİL
Türkçe Ural-Altay dillerinin Altay grubundandır. Türk yazısının ilk örneklerine 8.yy’da başlarında Orhun Abidelerinde rastlanır.
Türklerin kendilerine özgü en eski alfabeleri Göktürk ve Uygur alfabeleridir.
-Türklerin kullandığı alfabeler şunlardır.
*Göktürk Alfabesi
*Uygur Alfabesi
*Arap Alfabesi
*Latin Alfabesi
*Çin.Tibet, Brahman, Soğd, Türgiş, Kril Alfabeleri
a) Göktürk Alfabesi :
4 ü sesli 26 sessiz 8’i bileşik 38 harften oluşur. Bu alfabenin ilk örneklerine Orhun Abidelerinde rastlanır.
-Sağdan sola yukarıdan aşağıya doğru yazılır.
-ilk milli alfabedir.
-Eski İskandinav, Germen gizli (runik) yazısıyla karakter benzerliği dolayısıyla Runik Türk Yazısı da denir.
b) Uygur Alfabesi :
18 harften oluşur ve Türklerin 2. milli alfabesidir.
-İslamiyetten önce ve sonrada kullanılmıştır.
-Bitişik harflerle sağdan sola doğru yazılır.
-Soğd alfabesinden yararlanılarak oluşturulmuştur.
* Kağıt ve baskı tekniği Uygurlar tarafından biliniyordu. Avrupa Moğollar aracılığıyla 13.yy da Uygur baskı tekniğinden haberdar oldular.
8-EDEBİYAT
Türklerde yazılı edebiyat yoktur. Sözlü edebiyat ürünleri Koşuk, Sagu ve Sav’dır.
-Destanlar :
1-Hun Destanları : Oğuz Kağan
2-Göktürk Destanları : Ergenekon , Bozkurt
3-Uygur Destanları : Türeyiş , Göç
4-Kırgız Destanları : Manas
5-İskit Destanları : Şu , Alp er Tunga
6-Oguz destanları : Dede Korkut
*Oğuz Kağan Destanı en eski destandır.
*Uygurların Hakaniye lehçesiyle yazılmış kitapları vardır.
*Manas Destanı 400,000 mısradır ve en uzun Türk destanıdır.
9-SANAT
Çeşitli malzeme ve süs eşyalarının üzerine hayvanların birbirleriyle mücadelelerini gösteren motifler kullanılırdı. Buna Hayvan Üslubu denmektedir.
-Eski Türklerde en büyük ve en kalıcı eserler Halı Dokumacılığında olmuştur. Buna Pazırık buluntularında rastlanır.
-Uygurlarla birlikte mabet, tapınak, ve saraylar yapıldı.
-Uygurlar mimari, heykelcilik ve resimde ileri gittiler.
-En ünlü kazı merkezleri Pazırık, Ezik , Noin, Altay, Ula, Şipova’dır.
10-EKONOMİ
Eski Türklerde temel geçim kaynağı hayvancılıktır. Altaylarda demir işleniyordu. Elverişli bölgelerde tarım yapılıyordu.
-Göktürkler madeni para olan Yarmak’ı kullandılar.
-Hun,Göktürk, Uygur ve Hazarlar ticaret yaptılar.
-İpek Yolu ve Kürk Yolu kervancılığı önemli gelir kaynağıydı.
-Tüccarlar ve bağlı devletlerden vergi alınırdı.
|
